Promotie Sophie van den Elzen: Hoe de vroege vrouwenbeweging strategisch gebruik maakte van het slavernijverleden

Op 19 maart verdedigt Sophie van den Elzen MA (Moderne en hedendaagse literatuur) haar proefschrift Antislavery in the Transnational Movement for Women's Rights, 1832-1914: A Study of Memory Work, waarin ze laat zien hoe de vroege vrouwenbeweging strategisch gebruik maakte van de geschiedenis van de slavernij.

De vroege vrouwenbeweging

Van den Elzen deed aan de hand van archieven en met behulp van digital humanities-technieken onderzoek naar de opkomst van de vrouwenbeweging in de negentiende eeuw. Ze beschrijft hoe in romans, tijdschriften, kranten, brieven en geschiedschrijving langzaam maar zeker een grensoverschrijdend feministisch discours ontstond. Één ding viel daarbij op: de vele verwijzingen naar het slavernijverleden.

Onder de noemer van het abolitionisme

De redacteuren van het radicaal feministische blad Evolutie (1893-1926), Wilhelmina Drucker en Dora Haver, stelden bijvoorbeeld dat ze de vrouwenbeweging liever onder de noemer van het abolitionisme zouden scharen dan van het “féminisme,” “zoo daar niet aan was verbonden een zekere opvatting omtrent kleur: bruin of blank.” In feministische romans werden ook argumentaties voor de emancipatie van slaafgemaakten en van vrouwen vervlochten. Van den Elzen: “In dit soort romans kunnen we de ontwikkeling van feministisch gedachtegoed en gevoel van gedeelde identiteit waarnemen, nog voordat zich een succesvolle beweging ontwikkelde; en we zien erin ook de ontwikkeling van blinde vlekken, bewust of onbewust."

De vroege vrouwenbeweging maakte strategisch gebruik van het slavernijverleden om de aandacht op de eigen zaak te vestigen.

Feminisme en het slavernijverleden

Uit het onderzoek van Van den Elzen blijkt dat opiniemakers in het feministische discours de geschiedenis van de slavernij aanhaalden om vergelijkingen tussen het lot van de slaafgemaakte en de vrouw te trekken en de rol van witte vrouwen in de antislavernijbeweging te benadrukken. In de loop van de eeuw benadrukten ze ook steeds vaker dat de politieke emancipatie van de witte vrouw voorrang verdiende op die van zwarte mannen en vrouwen.

Een transnationaal netwerk

De culturele herinnering aan het slavernijverleden van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk werd overgenomen door Franse, Duitse en Nederlandse feministen. Zo ontstond er, door het gebruik van verwijzingen naar slavernij en abolitie, een hechte, maar ook exclusieve transnationale vrouwenbeweging. Ze bleven verbonden via gedeelde verhalen en argumenten die in brieven, tijdschriften en bijeenkomsten verspreid werden.