‘Wat met publiek geld wordt uitgevonden moet voor iedereen beschikbaar zijn’
Open Science
Femke Broere is hoogleraar Infectieziekten en Immunologie en lid van het Universiteit Utrecht Open Science Platform. Zij zet zich in voor het promoten van Open Science binnen de universiteit en daarbuiten.
Wat is Open Science?
‘Het onderliggende principe van Open Science is de integratie van wetenschap met de maatschappij: wat met publiek geld is uitgevonden moet voor iedereen beschikbaar zijn. Een van de pijlers is Open Access, het gratis toegankelijk maken van publicaties. De Universiteit Utrecht heeft duidelijke ambities: in 2021 moeten alle publicaties van UU-wetenschappers Open Access zijn. Vooral onderzoekers in armere landen ervaren nu een barrière; zij hebben vaak geen toegang tot wetenschappelijke tijdschriften van grote uitgevers.’ Afgelopen mei lanceerden Elsevier en de Nederlandse onderzoeksinstellingen de eerste nationale Open Science- samenwerking ter wereld. De overeenkomst omvat diensten voor het publiceren en lezen van wetenschappelijke content, en voor het ontwikkelen van Open Science-diensten voor het waarderen en verspreiden van kennis. ‘Naast het openzetten van artikelen is het ook belangrijk om de gegevens waarop onderzoek is gebaseerd beschikbaar te maken voor anderen, inclusief de manier waarop die gegevens zijn verzameld en geanalyseerd. Zo kunnen anderen die data hergebruiken voor nieuw onderzoek.'
Met Open Science willen we zorgen dat wetenschap opener, betrouwbaarder, efficiënter én relevanter wordt
Verandert dat de rol van de wetenschapper?
‘Niemand kan alles. Wie is er nu tegelijkertijd excellente onderzoeker, inspirerende manager, enthousiaste onderwijzer en kan óók nog eens een leuk verhaal vertellen op het Jeugdjournaal? En waarom zouden we dat allemaal in één persoon moeten zoeken?’ De overgang naar Open Science vraagt volgens Broere om een nieuwe manier van beoordelen van onderzoek en onderzoekers. ‘We moeten individuele wetenschappers beoordelen op meer dan alleen het aantal publicaties en daarnaast ook meer de nadruk leggen op wat je gezamenlijk als team bereikt, niet alleen die ene topwetenschapper.’ Op internationaal niveau en in Nederland wordt hard gewerkt aan een nieuw model, legt Broere uit. Duizenden partijen, waaronder VNSU, KNAW, NWO en de Universiteit Utrecht, ondertekenden bijvoorbeeld de San Francisco Declaration on Research Assessment, een wereldwijd initiatief om bij de beoordeling van onderzoek en onderzoekers minder af te gaan op publicaties en citaties. Grote financiers zoals de EU en NWO eisen al dat resultaten open gedeeld worden en dragen daarmee ook bij aan Open Science.
Zorgt de coronacrisis voor extra momentum?
‘Er is ontzettend veel behoefte aan wetenschappelijke inzichten. De overheid baseert haar coronavirusbeleid op actuele wetenschappelijke kennis die open gedeeld wordt. Natuurlijk doet het RIVM veel eigen onderzoek, maar er is ook heel veel aanvullende kennis vanuit andere instellingen die nu meteen beschikbaar komt, bijvoorbeeld over het nut van persoonlijke beschermingsmiddelen in de dierenartspraktijk en de kans dat huisdieren besmet raken.’ De grote uitgevers hebben alle coronagerelateerde literatuur achter de betaalmuur vandaan gehaald, ook artikelen over eerdere uitbraken, zoals MERS en de SARS in 2003. Cijfers over prevalentie worden gedeeld, zodat wetenschappers over de hele wereld ermee aan de slag kunnen. ‘Je merkt dat er nu grotere bereidheid is om te delen, omdat de urgentie enorm gevoeld wordt. Nieuw in deze periode is dat wetenschappelijke studies openlijk gedeeld worden voordat peer review heeft plaatsgevonden.’ Dat heeft voor- en nadelen volgens Broere: kennis is sneller beschikbaar en kan meteen benut worden. Maar de kans bestaat dat een artikel later alsnog moet worden teruggetrokken, als het niet door de peer review komt. ‘Je moet er dus op vertrouwen dat mensen de informatie op waarde weten te schatten en dat is soms best spannend.’
Wat betekent Open Science voor dierenartsen?
‘Evidence-based medicine krijgt in de opleiding heel veel aandacht. Tijdens je studie kom je constant in aanraking met nieuwe wetenschappelijke inzichten. Ga je na je afstuderen in de eerstelijnspraktijk werken, dan heb je waarschijnlijk geen toegang tot wetenschappelijke publicaties. Dat verandert door Open Access; de meest actuele veterinaire kennis wordt vrij toegankelijk, dus je kunt je patiëntbehandelingen daarop aanpassen.’
En voor andere doelgroepen?
‘Kijk, de bakker heeft voor zijn dagelijkse werk niet zoveel aan een wetenschappelijke tekst over wiskundige epidemiologische modellen. Ik ook niet trouwens’, lacht Broere. ‘Je moet je kennis met je doelgroepen delen op de juiste manier, zodat het voor hen relevant is én je geen valse verwachtingen schept. Daarom is public engagement en outreach ook een pijler van Open Science. Het algemene publiek bereiken we bijvoorbeeld via het Weekend van de Wetenschap of wetenschapsprogramma’s op tv. Beleidsmakers en andere partijen informeren we via andere kanalen. Een mooi voorbeeld is het IRAS, het Institute for Risk Assessment Sciences van de Universiteit Utrecht: wat zij aan kennis genereren staat aan de basis van beslissingen in Den Haag over waar we wel of juist niet woningen gaan neerzetten. Met Open Science willen we zorgen dat wetenschap opener, betrouwbaarder, efficiënter én relevanter wordt. Hoe beter we onze kennis delen met de buitenwereld, hoe meer positieve impact we genereren.‘