Waarom Sinterklaas niet dik is en de Kerstman wel

Sinterklaas (Schenkman, 1850) en de Kerstman (The Queenslander, 1936, State Library of Queensland). Beide via Wikimedia Commons (publiek domein en no known copyright restrictions)
Sinterklaas door Jan Schenkman (1850) en de Kerstman op het tijdschrift The Queenslander (1936).

De Kerstman is jolig en gezet, terwijl Sinterklaas statig en slank is. Hoe komt dat? En wie is er eigenlijk ouder, Sinterklaas of de Kerstman? Waar komen ze vandaan? Zijn het broers, of in ieder geval familie? Kortom, wat is nu het verschil tussen Sinterklaas en de Kerstman? Wetenschapshistoricus Hieke Huistra heeft de antwoorden.

December draait om cadeaus. Al eeuwenlang geven mensen elkaar cadeaus in de laatste maand van het jaar – lang voordat we de Kerstman leerden kennen, maar ook al voordat Sinterklaas bestond, voordat Nicolaas van Myra leefde en voordat we de geboorte van Jezus vierden. In de decembervieringen zijn die cadeaus een constante, maar wat steeds verandert zijn de cadeaubrengers. Die nemen telkens een vorm aan die past bij de plaats en tijd waarin ze ‘leefden’.

Sinterklaas en de Kerstman: verschillen en overeenkomsten

Sinterklaas (Schenkman, 1850) en de Kerstman (Judge Magazine, 1923). Beide via Wikimedia Commons (publiek domein)
Sinterklaas (1850) en de Kerstman (1923)

Tegenwoordig kennen we vooral Sinterklaas en de Kerstman. Dat zijn een soort broers, of in ieder geval naaste familieleden. De Kerstman is de Amerikaanse versie van Sinterklaas, wat duidelijk blijkt uit zijn naam: Santa Claus is een verbastering van het Nederlandse Sint Nicolaas of Sinterklaas.

Naast hun namen hebben Sinterklaas en de Kerstman nog meer overeenkomsten. Beiden zijn oude, witte mannen die in december zakken vol cadeaus rondbrengen, met name voor kinderen. Maar er zijn ook duidelijke verschillen. Sinterklaas zit op een paard, de Kerstman in een slee; Sinterklaas heeft een mantel en een staf, de Kerstman een rood-wit pak met bontranden; en Sinterklaas is lang en dun, de Kerstman kort en stevig.

Geschiedenis van Sinterklaas: waarom hij dun is

Sint Nicolaas, zoals afgebeeld in Rusland in 1294. Foto via Wikimedia Commons (publiek domein)
Sint Nicolaas (1294)

Laten we beginnen bij de heilige Nicolaas. Rond de twaalfde eeuw werd hij de brenger van de – toen al eeuwen gebruikelijke – decembercadeaus. Waarschijnlijk begon dit bij Franse nonnen, die vanuit zijn naam cadeaus naar arme kinderen brachten. Vandaaruit verspreidde de figuur van Sint Nicolaas zich door West- en Midden-Europa.

Hoewel dik-zijn in de middeleeuwen geen probleem was, het kon zelfs een statussymbool zijn, was de middeleeuwse Sint Nicolaas al lang en dun. De christelijke kerk dacht er namelijk anders over. Die zag dik-zijn als een teken van zonde, van vraatzucht en het onvermogen je te beheersen. Een heilige kan dat soort eigenschappen natuurlijk niet bezitten.

Sint Nicolaas was een perfecte heilige: een strenge katholiek, die alleen cadeaus af aan kinderen die zich goed hadden gedragen en braaf hun gebeden hadden opgezegd. Zo’n figuur zou, in de middeleeuwse christelijke context, nooit dik kunnen zijn.

Is Santa Claus Sinterklaas? Of is Sinterklaas Santa Claus?

Sint Nicolaas reisde vervolgens met Nederlanders mee de oceaan over naar New York – toen nog Nieuw Amsterdam – en kwam zo in de Verenigde Staten terecht. Daar hadden later ook andere immigranten iemand nodig om hun decembercadeaus te brengen, en zo ontstond er begin negentiende eeuw een Amerikaanse versie van Sint Nicolaas: Santa Claus.

De Kerstman in zijn werkplaats op een ansichtkaart uit 1922. Foto via Wikimedia Commons (publiek domein)
De Kerstman (1922)

Santa Claus kreeg een ander karakter dan Sint Nicolaas. Hij was geen strenge, christelijke heilige meer, maar een vriendelijke figuur, zonder religieus karakter, die iederéén cadeautjes bracht. Santa Claus kreeg ook een make-over. Hij bleef misschien een oude man, maar in plaats van lang en dun, werd hij klein en stevig. In negentiende-eeuws Amerika werden dikke mensen gezien als gezond, welvarend en belangrijk, en vaak ook als vriendelijk. Precies de eigenschappen die pasten bij de nieuwe Kerstman.

In de decennia rond 1900 kwam het slankheidsideaal op en werd het belangrijk om dun te zijn. Nu werden slanke mensen gezien als mooi en gezond. Maar Santa Claus bleef dik – zijn uiterlijk was net op tijd gestandaardiseerd. Als dat een paar decennia later was gebeurd, was ook de Kerstman wellicht dun geweest.

En misschien gaan we uiteindelijk alsnog die kant op. Enkele jaren geleden schreven Australische medici een half-serieus, half-satirisch artikel waarin ze stelden dat een dikke Santa Claus een slecht voorbeeld is voor kinderen. Wie weet een eerste teken dat de buik van de Kerstman zich langzaamaan klaarmaakt om weer te krimpen naar het formaat-Sinterklaas.

Luister: Hieke Huistra bij EenVandaag (6 december 2023)

Hieke Huistra

Dr. Hieke Huistra is wetenschapshistoricus aan de faculteit Bètawetenschappen van de Universiteit Utrecht. In 2018 besprak ze de geschiedenis van de internationale decembervieringen tijdens het Descartes Centre Christmas Colloquium. Op die lezing is dit artikel gebaseerd.