“Onze droom is dat mensen niet meer ziek worden door hun werk”
Diesel, pesticiden, verf, of composiet. Onderzoekers Susan Peters en Sirwan Darweesh dromen van een toekomst waarin mensen niet meer ziek worden door blootstelling aan schadelijke stoffen op hun werk. Er is inmiddels veel kennis over welke stoffen ziektes veroorzaken, zoals pesticiden Parkinson, maar de lijst is nog lang niet compleet. De onderzoekers werken daar hard aan. “Iedereen heeft recht op een veilige werkplek, wij willen zorgen dat mensen niet meer ziek worden door hun werk.”
“Beroepsziekten door schadelijke stoffen zijn te voorkomen”, zegt Susan Peters. Zij is universitair hoofddocent bij de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht (Institute for Risk Assessment Sciences) en lid van de Adviescommissie Lijst Beroepsziekten (zie kader). “We hebben veel kennis over welke stoffen ziektes veroorzaken, maar moeten nu zorgen dat we beter herkennen welke blootstellingen op het werk tot welke ziektes leiden. Dan kunnen we werken aan preventie, zodat mensen niet meer ziek worden door hun werk.”
Ontstaan van Parkinson
Sirwan Darweesh is het roerend met haar eens. De neuroloog bij het Radboudumc in Nijmegen doet onderzoek naar Parkinson. “Ik kijk vooral naar het ontstaan van de ziekte, de periode voordat mensen Parkinson krijgen. Er zijn sterke aanwijzingen dat die periode op zijn minst tien jaar duurt, misschien nog wel langer. Omgevingsfactoren spelen daarbij een grote rol.”
In welke beroepen lopen mensen risico op beroepsziekten?
“Voor pesticiden is het vooral de agrarische sector”, zegt Peters. “In de bouwsector heb je bijvoorbeeld veel te maken met silica, dat zijn schadelijke deeltjes die vrijkomen bij het zagen, snijden of slijpen van stenen. In de bouw- en transportsector hebben mensen weer te maken met blootstelling aan dieseluitstoot. Maar ook in de voedingsmiddelenindustrie komen beroepsziekten voor, zoals bakkers die allergische astma krijgen door stoffen in meel. Het gaat dus om mensen in allerlei sectoren.”
Is het aantal beroepsziekten toegenomen?
“Vanaf de jaren zestig, zeventig zien we bij de meeste stoffen een duidelijke afname van blootstelling op het werk”, antwoordt Peters. “Maar die dalende trend is niet voldoende, er worden nog steeds mensen blootgesteld aan stoffen waarvan we weten dat je er ziek van kunt worden. Het kan dus zeker beter.”
“Parkinson komt juist aanzienlijk méér voor dan vijftig jaar geleden”, vult Darweesh aan. “Er is wereldwijd een snelle stijging van het aantal gevallen, maar we weten niet of dit komt doordat mensen op eerdere leeftijd Parkinson krijgen, of dat het een gevolg is van de vergrijzing. Parkinson treedt vooral op in middelbare en hogere leeftijdsgroepen.”
Kan dit komen door de toegenomen luchtvervuiling?
“Ja, dat zou kunnen”, antwoordt Darweesh. “Maar het kan ook komen, doordat mensen langer worden blootgesteld doordat ze ouder worden. Iemand die nu Parkinson krijgt, zou dertig jaar geleden misschien nooit 75 zijn geworden.”
Is het geen utopie dat mensen niet meer ziek worden door blootstelling op het werk?
Peters knikt instemmend. “Dat is een terechte vraag. We weten inmiddels aardig wat over kankerverwekkende stoffen, maar stellen mensen daar nog steeds aan bloot. Diesel verhoogt het risico op longkanker, maar toch zijn er nog veel dieselmotoren en vrachtwagens. Hetzelfde geldt voor pesticiden. Er spelen veel belangen. Ziekmakende stoffen volledig uitbannen is misschien een utopie, maar we moeten de blootstelling zo laag mogelijk krijgen.”
Wat is daarvoor nodig?
Darweesh: “Stap één is nauwkeurig in kaart brengen welke externe factoren bijdragen aan het ontstaan van ziektes, zoals Parkinson. Daarna de blootstelling aan die stoffen flink verminderen, samen met beleidsmakers. Dat is niet zo eenvoudig. Boeren hebben bijvoorbeeld relatief vaker Parkinson dan mensen in andere beroepsgroepen, wat mogelijk te maken heeft met hoge blootstelling aan pesticiden. Zij zijn in mijn ogen slachtoffer van de huidige situatie, omdat ze geen goed alternatief hebben om hun inkomen te waarborgen.”
Maar producenten willen toch geen producten verkopen die mensen ziek maken?
“Gaat die vlieger ook op voor de tabaksindustrie?”, vraagt Peters. “Geld speelt een grote rol. De schadelijke effecten van tabak waren al lang bekend, maar de tabaksindustrie heeft veel gelobbyd om de regelgeving te vertragen. Dat gebeurt vaak en is frustrerend. Maar veranderingen moeten ook haalbaar zijn, je kunt bijvoorbeeld niet ineens alle dieselmotoren vervangen. Ik denk net als Sirwan dat het uiteindelijk aankomt op preventiebeleid.”
Wat is jullie grootste doorn in het oog?
Peters: “Voor mij is dat diesel. We weten dat dit longkanker veroorzaakt, maar er moet wereldwijd nog veel gebeuren om dieselmotoren te vervangen. Silica verhoogt het risico op longkanker, maar in de bouw worden mensen daar nog steeds aan blootgesteld. Een voorbeeld zijn composieten werkbladen in keukens: bij het op maat zagen komt silica vrij. Die deeltjes komen diep in je longen en kunnen mensen jaren later nog ziek maken.”
En bij Parkinson?
Darweesh: “Daar gaat het om drie groepen omgevingsfactoren: pesticiden die nog in gebruik zijn in Nederland, kleine deeltjes luchtverontreiniging en oplosmiddelen.”
Wat is jullie stip op de horizon?
Darweesh: “Onze droom is dat preventie uiteindelijk leidt tot minder ziektes, zoals Parkinson. Dan hebben we als wetenschappers echt maatschappelijke impact.” Peters sluit zich daarbij aan. “Dat we ziektes die zijn te voorkomen ook echt voorkómen, dus alle ziektes door blootstelling op het werk.”
Wat doet Lexces?
Het landelijk expertisecentrum stoffengerelateerde beroepsziekten (Lexces) bundelt kennis en expertise op het gebied van gevaarlijke stoffen en gezondheidsrisico’s voor werkenden. Bestuursleden zijn onder meer Dick Heederik, hoogleraar Gezondheidsrisicoanalyse bij de Universiteit Utrecht (voorzitter) en Roel Vermeulen, hoogleraar Milieu-epidemiologie en exposoom analyse (Universiteit Utrecht en UMC Utrecht). Susan Peters is plaatsvervangend bestuurslid en net als Heederik door de minister benoemd als lid van Adviescommissie Lijst Beroepsziekten. Zie ook: www.lexces.nl