Ontgroenen: van beest tot mens of andersom

Je kunt er vergif op innemen. Het academisch jaar is nog maar net begonnen of er verschijnen weer berichten over uit de hand gelopen ontgroeningen. De laatste jaren heeft Groningen er een patent op, maar het komt overal voor. Soms vergaat de ontgroening redelijk rustig, soms echter met zwaar lichamelijk letsel of zelfs de dood tot gevolg.

Ontgroenen tot de dood erop volgt

Onlangs nog overleed in België een student na een zeer gewelddadige ontgroening. En in 1965 heeft een Utrechtse student de ontgroening met de dood moeten bekopen. Hij kreeg een zogenaamde roetkap over het hoofd en stikte.

Waar komt dat toch vandaan? Is het altijd zo geweest zo lang er studenten zijn? Het antwoord op die laatste vraag is: ja. Ontgroening heeft niet altijd dezelfde vorm gehad, maar bestaat al sinds de stichting van de eerste universiteiten in de twaalfde eeuw. In de stedelijke samenlevingen waar deze universiteiten ontstonden vormden de studenten een eigen sociale groep en ze verenigden zich in zogenaamde nationes of ‘naties’. Dat waren studenten afkomstig uit dezelfde landstreek, die elkaar opzochten en bescherming boden.

Drinkfeesten op kosten van de groentjes

Om mee te mogen doen moest zo’n student dan wel een (flink) bedrag betalen. Van dat entreegeld, werden dan door de ouderejaars grote drinkgelagen aangericht. Gaandeweg was geld alleen niet genoeg: eerstejaars moesten ook bewijzen dat ze volwassen of mens waren geworden. In het Manuale Scholarium uit 1481 wordt gesproken van depositio cornuum: het afleggen van de hoorns. Van beest tot mens worden dus.

Bij die ‘menswording’ ging het er soms gewelddadig aan toe, vooral ook omdat er onder invloed van teveel drank tussen de verschillende naties flink werd gevochten. In Utrecht kwam dat in de zeventiende eeuw geregeld voor met de gecombineerde Gelders-Overijsselse natie. Dat ging er zo hard aan toe dat het verboden werd lid te zijn van zulke gezelschappen. In 1643 werden om die reden acht studenten van de universiteit verwijderd.

Ontgroening heeft niet altijd dezelfde vorm gehad, maar bestaat al sinds de stichting van de eerste universiteiten in de twaalfde eeuw.

Toetreden tot een geheim genootschap

In de achttiende eeuw wordt voor het eerst de term ‘groentje’ gebruikt. De naties zijn dan gaandeweg verdwenen en later in die eeuw ontstaan zogenaamde ‘groensenaten’, studentenclubs die op een meer gereguleerde manier de toegang tot de studentenwereld verzorgden. Daaruit ontstaan in de vroege negentiende eeuw de studentencorpora. De ontgroening wordt ook sterker geritualiseerd en krijgt trekken van toetreding tot een geheim genootschap.

De Duitse student Carl von Wedel beschreef in zijn memoires hoe hij in 1809 in Utrecht werd gesommeerd te verschijnen voor een vreemd uitgedost groepje studenten dat zich ‘studentensenaat’ noemde. De studenten zaten in een verduisterde kamer achter een tafel. De voorzitter werd prorector genoemd en er was ook een pedel aanwezig. Een duidelijke kopie dus van de functies in de echte universiteit, wat door het universiteitsbestuur helemaal niet grappig werd gevonden.

Vreemde rituelen en veel geweld

Von Wedel moest luisteren naar een onverstaanbare Latijnse toespraak en vervolgens een grote bokaal wijn leegdrinken. Omdat hij weigerde ontaardde het ritueel in een stevige knokpartij. De volgende dag werd hij door de studentenpedel uit bed gehaald en uitgenodigd om een en ander met een drankje erbij tot een goed einde te brengen. Zo gezegd, zo gedaan.

Ontgroenen ging dus sinds het einde van de achttiende nog steeds met geweld gepaard. Maar het werd sterk geritualiseerd en via de corpora gereguleerd. Wat excessen tot op de dag van vandaag helaas niet uitsluit.