"Het is handig in je achterhoofd te houden dat wat we op TV zien ook maar een verhaal is"
Willemien Sanders over de populariteit van True Crime
True Crime-series en -films, gebaseerd op echte misdaden, zijn onverminderd populair. Deze week alleen al zien we de release van Quentin Tarantino’s Once Upon a Time In Hollywood over de Manson-moorden, en de release van het tweede seizoen van Mindhunter, een Netflix-serie over seriemoordenaars. We spraken met dr. Willemien Sanders (Media- en Cultuurwetenschappen) over de populariteit van True Crime.
Als je True crime opvat als misdaadseries en -films gebaseerd op werkelijke zaken, kun je een doorlopende lijn zien van wat vroeger ook wel docudrama of gedramatiseerde documentaire heette.
Fascinatie voor het kwaad
True Crime dankt haar populariteit mede aan recente podcasts als Serial en documentaireseries als Making A Murderer, maar is zeker geen nieuw fenomeen. Sanders: “Als je True crime opvat als misdaadseries en -films gebaseerd op werkelijke zaken, kun je een doorlopende lijn zien van wat vroeger ook wel docudrama of gedramatiseerde documentaire heette. Speelfilms gebaseerd op waargebeurde feiten en fictie gebaseerd op ervaringen van de auteur zelf. Vaak gingen deze over misdaad. Mensen zijn al heel lang gefascineerd door 'het kwaad', wat ook deels een fascinatie is voor het onvoorstelbare. Een relatie met de werkelijkheid versterkt die onvoorstelbaarheid en fascinatie. Daarnaast brengt het een fysieke ervaring met zich mee: een soort opwinding, spanning en angst waarbij adrenaline vrijkomt terwijl je de echte situatie niet hoeft te ervaren.”
Versimpeling van de werkelijkheid
"Het blijft echter fictie", aldus Sanders. "De enige manier waarop wij als mensen begrip kunnen krijgen van de eindeloze, complexe, amorfe werkelijkheid is door er verhalen over te vertellen. Daarin neem je sommige dingen op en laat je andere weg. Elk mediaproduct is een constructie waarin binnen een specifieke context met een bepaald doel en met gebruikmaking van bepaalde middelen iets over de werkelijkheid wordt gezegd.”
Elk mediaproduct is een constructie waarin binnen een specifieke context met een bepaald doel en met gebruikmaking van bepaalde middelen iets over de werkelijkheid wordt gezegd.
Het belang van mediageletterdheid
Daarom is het volgens Sanders belangrijk om de echtheid van mediaproducties te relativeren, “en dat geldt zeker ook voor non-fictie en voor True Crime. De meeste mediaproducties zijn commerciële producten waarbij het aantrekkelijk maken voor een zo groot mogelijk publiek een belangrijk doel is. Daarbij werkt een goed-fout benadering: de werkelijkheid wordt gereduceerd tot goede en slechte figuren. Op die manier wordt de werkelijkheid behapbaar gemaakt, zodat kijkers zich makkelijker kunnen identificeren. Dat doet echter altijd af aan de complexiteit van echte mensen en echte zaken. Bij het kijken van series en films is dus een bepaalde mate van mediageletterheid belangrijk om hier doorheen te kunnen prikken.”
Gevolgen voor de echte wereld
Dat True Crime de werkelijkheid niet vertegenwoordigt, betekent niet dat deze series geen gevolgen hebben voor de werkelijkheid. Naar aanleiding van Making A Murderer, Serial en Paradise Lost werden bepaalde zaken heropend. Volgens Sanders zijn deze gevolgen niet altijd wenselijk: “Wat de rechtspraak betreft zie je soms in mijn ogen ongewenste trial-by-media, zoals onlangs nog naar aanleiding van When They See Us, maar ook bij bijvoorbeeld Kevin Spacey die ontslagen werd vanwege beschuldigingen in de media van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Natuurlijk mogen mensen oproepen tot het vertrek van iemand die zich onwaardig heeft gedragen, maar straf naar aanleiding van een misdrijf is aan de rechter. De aanname van onschuld (tot het tegendeel is bewezen) is een belangrijk grondbeginsel in een democratisch rechtssysteem en dient te worden gerespecteerd.”
Ethische grenzen zijn lastig vast te stellen en ik ben ook echt niet voor het vaststellen van ethische protocollen vooraf. Het is natuurlijk netjes om bijvoorbeeld contact op te nemen met nabestaanden als je iets wilt maken over een misdaadslachtoffer. Ik ga ervan uit dat de meeste makers dat ook doen, maar verplichten kun je het niet.
Zegen van de nabestaanden
De vraag is hoe ethisch het is om waargebeurde moordzaken te etaleren voor het entertainment van het publiek. In het geval van Once Upon a Time in Hollywood, liet de zus van Sharon Tate, Debra Tate, weten dat de film haar goedkeuring had. Toch is toestemming van de familie volgens Sanders niet noodzakelijk: “Ethische grenzen zijn lastig vast te stellen en ik ben ook echt niet voor het vaststellen van ethische protocollen vooraf. Het is natuurlijk netjes om bijvoorbeeld contact op te nemen met nabestaanden als je iets wilt maken over een misdaadslachtoffer. Ik ga ervan uit dat de meeste makers dat ook doen, maar verplichten kun je het niet. Sommige nabestaanden willen er ook niets over weten en dat is hun goed recht. De werkelijkheid behoort ons allen toe. Als nabestaanden er moeite mee hebben, is het hun goed recht naar de rechter te stappen. Gegeven de vrijheid van meningsuiting zal ook hier in concrete gevallen een rechter een grens moeten trekken.”
Willemien sanders
Willemien Sanders is mediawetenschapper en tevens verbonden aan Institutions for Open Societies, een interdisciplinair onderzoeksgebied van de Universiteit Utrecht gericht op de ontwikkeling en uitbouw van gezonde open samenlevingen, waar dan ook ter wereld.