Anna Maria van Schurman: een academisch multitalent

Het nieuwe onderwijscomplex van de Universiteit Utrecht tussen Achter de Dom en Achter Sint Pieter krijgt de naam van Anna Maria van Schurman. Een naam die niet iedereen zal kennen. Wie was deze vrouw en waarom wordt het onderwijscentrum naar haar vernoemd?

Dochter van een vluchteling

Het was in de zestiende en zeventiende eeuw niet veel anders dan nu: oorlogen en vervolging op religieuze gronden waren aan de orde van de dag. Van Schurmans vader was in 1568 uit Antwerpen gevlucht en uiteindelijk in Keulen neergestreken, waar in 1607 Anna Maria van Schurman werd geboren. Vandaar trok het gezin naar de Nederlanden, waar zij in 1627 een woning betrokken Achter de Dom in Utrecht, tegenwoordig nummer 8. Van Schurman zou er veertig jaar blijven wonen.

Eerste studente van Nederland

Van Schurman staat bekend als de ‘eerste vrouwelijke student’. Ze volgde colleges vanuit een soort loge met een gordijntje ervoor, naast een van de twee collegezalen die in de huidige aula van het Academiegebouw waren gemaakt. Of je haar een echte student kunt noemen is de vraag, maar uiteindelijk is dat niet zo interessant. Wat pijnlijk genoeg blijft, is dat het tot in de late negentiende eeuw voor vrouwen niet mogelijk was om zich in te schrijven als student en examens af te leggen.

Student of niet, Anna Maria van Schurman blijft voor eeuwig verbonden aan de Utrechtse universiteit omdat ze de kwestie van de vrouwenstudie al aan de orde stelde in een Latijns lofdicht op de stichting van de universiteit in 1636. Heel mooi, schreef ze, zo’n universiteit en Utrecht mag er blij mee zijn, maar “Non haec Virgineis pervia Sacra choris”: voor vrouwen blijft dit heiligdom gesloten. Ze liet zich hierdoor echter niet uit het veld slaan en volgde dus de colleges vanuit haar loge. Van Schurman liep ook vaak binnen bij degene die ze als haar leermeester beschouwde: de theoloog Gisbertus Voetius, die om de hoek woonde in de straat die nu zijn naam draagt.

Beroemd in heel Europa

Maar het was maar gedeeltelijk de theologie die de belangstelling had van Van Schurman. Voetius doceerde ook wat nu bekend staat als Oosterse talen. Niet om de talen zelf, maar als instrument om de bijbel beter te kunnen begrijpen. Van Schurman leende zijn boeken en bleek een soort talenwonder te zijn. Ze beheerste naast het Latijn en Grieks ook Hebreeuws, Aramees, Syrisch en Arabisch. Ze stelde zelfs een grammatica op voor het Ethiopisch. Behalve dat, schilderde en tekende ze en maakte ze prachtig borduurwerk.

Van Schurman bleek een talenwonder: ze sprak Latijn, Grieks, Hebreeuws, Aramees, Syrisch en Arabisch.

Haar faam bleef niet beperkt tot Utrecht. Van Schurman correspondeerde met humanisten in heel Europa. Haar bekendheid was zo groot, dat ze in haar woning Achter de Dom onder meer bezoek kreeg van de Zweedse koningin Christina, die op doorreis was naar Rome. In die laatste stad hing Van Schurmans portret in de gerenommeerde Accademia dei Lincei. Ze was een actief lid van het grote correspondentienetwerk dat de Republiek der Letteren wordt genoemd. Dat leidde er onder meer toe dat haar werk nog steeds in tal van buitenlandse bibliotheken te vinden is.

Van Schurman overleed in het Friese Wieuwerd

In de loop der jaren begon de altijd al vrome Anna Maria van Schurman zich steeds ongemakkelijker te voelen bij de richting die de officiële calvinistische kerk op ging. Ze voelde zich meer thuis bij groepen die een veel inniger geloofsbeleving voorstonden. Ze brak met Voetius, sloot zich aan bij de prediker Jean de Labadie en koos er tenslotte voor om in de strenge labadistengemeenschap in Wieuwerd in Friesland te gaan wonen. Daar overleed ze in 1678.