Zorgen over voorgenomen veranderingen in de kinderopvang

Het kabinet wil de kinderopvang toegankelijker maken, onder andere door een vereenvoudiging van de financiering. Maar de aangekondigde verruiming van de kinderopvangsubsidies zou nadelig kunnen uitpakken voor de lagere inkomens, zeggen drie onderzoekers van de Universiteit Utrecht. Hogere subsidies zullen zich vertalen in hogere bruto prijzen, zeker in deze tijd van grote personeelstekorten in de kinderopvang. De economen Janneke Plantenga, Thomas van Huizen en pedagoog Paul Leseman pleiten dan ook voor een geleidelijke overgang naar een andere inrichting van het systeem en prijsregulering. Die zouden bovendien de invloed van private equity in de sector kunnen ontmoedigen en de aandacht kunnen verleggen naar de kwaliteit van de opvang van kinderen, in plaats van het ontlasten van werkende ouders.

De Tweede Kamer debatteerde op 14 juni over de vergoeding voor kinderopvang. Verschillende Kamerleden deelden de zorgen van de wetenschappers en de minister zegde onder andere een onderzoek toe naar compensatiemogelijkheden voor de lagere- en middeninkomens. Op 21 juni wordt gestemd over ingediende moties.

Zorgen over het voorgenomen kinderopvangbeleid

De in het regeerakkoord aangekondigde hervorming en verruiming van de kinderopvangvergoeding lijkt op het eerste gezicht winst voor iedereen. De ambities van het kabinet zijn bovendien hoog: een eenvoudigere financiering (broodnodig na de Toeslagenaffaire), maar óók: de focus verleggen naar opvang gericht op de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen in de leeftijd van 2,5 tot 4 jaar in plaats van opvang gericht op het ontlasten van werkende ouders.

Daar zijn echter ook risico’s aan het voorgenomen kinderopvangbeleid aan verbonden, zo stellen economen Janneke Plantenga, Thomas van Huizen en pedagoog Paul Leseman bezorgd in hun artikel ‘Het maatschappelijk belang van kinderopvang vereist prijsregulering’ in het tijdschrift ESB.

Marktwerking heeft behalve voordelen ook belangrijke nadelen – zoals het weglekken van publieke middelen en de beperkte sturingsmogelijkheden.

"De voorgestelde verhoging van de vergoeding voor kinderopvang stimuleert vooral de vraag bij de midden- en de hoge inkomens, waardoor de kinderopvang voor lage inkomens alsnog onbereikbaar wordt en de kwaliteit dreigt te dalen. En natuurlijk heeft marktwerking behalve voordelen ook belangrijke nadelen – zoals het weglekken van publieke middelen en de beperkte sturingsmogelijkheden."

De auteurs onderzochten hoe het beleidsvoornemen mogelijk zou kunnen uitpakken voor de prijs, toegankelijkheid, kwaliteit en het ondernemerschap in de kinderopvang.

De eenvoudigere financiering zou een vergoeding van 95 procent van het bruto-uurtarief (tot aan een maximum-uurtarief) betekenen, direct uit te keren aan kinderopvangorganisaties. Ouders betalen dan een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage; goed nieuws voor midden- en hoge inkomens. Maar voor lage inkomens zou dit weleens negatief kunnen uitpakken. Want het staat kinderopvangorganisaties vrij om hun uurprijs te verhogen tot boven dit maximum.

'Met de invoering van de kabinetsvoorstellen wordt het vergoede maximum-uurtarief veel minder dwingend voor de feitelijke prijsstelling. De forse toename in de subsidie zal de vraag vergroten en de brutoprijs (en daarmee de eigen bijdrage) doen stijgen, zeker in combinatie met grote personeelstekorten. Om zo'n (onvoorzien) denivellerend effect te voorkomen, zou prijsregulering een oplossing zijn,’ schrijven de onderzoekers. 

De verruiming van de vergoeding voor kinderopvang, en het loslaten van de koppeling aan gewerkte uren, zal vooral zorgen voor een toename van de vraag onder midden- en hoge inkomens. Gezien de harmonisatie van kinder- en peuteropvang, die deel uitmaken van dezelfde geprivatiseerde markt, zal ook de vergoeding voor peuteropvang en voorschoolse educatie (voor kinderen van wie de ouders niet aan de arbeidseis voldoen) omhoog moeten gaan. De financiering voor deze hogere vergoeding is echter nog niet geregeld. Ook zou de toename in de vraag naar meer fulltimearrangementen het parttime-aanbod voor werkende en niet-werkende ouders kunnen verdringen.

Wat betreft de kwaliteit, merken de auteurs op dat er geen maatregelen worden aangekondigd om de kwaliteit van kinderopvang extra te monitoren, terwijl die vanwege de verwachte vraagtoename wel onder druk kan komen te staan. Nu al kent de sector tenslotte al grote personeelstekorten:

Daarnaast benoemen zij het ongemak van private equity in de sector, mede naar aanleiding van faillissement en de doorstart van kinderopvangorganisatie Estro, in 2014: 'Wanneer kinderopvang (bijna) gratis wordt, wordt de rol van de private equity nog ongemakkelijker: een grotendeels met belastinggeld gefinancierde sector zou geen winsten moeten uitkeren aan investeringsmaatschappijen.'

Door de prijs te reguleren wordt de sector ook minder aantrekkelijk voor private equity omdat daarmee de marges smaller worden.

Aanbevelingen

Samengevat, komen de onderzoekers met vier aanbevelingen:
 

• Neem de tijd voor de transitie
• Zet een rem op het gebruik, die geleidelijk losgelaten wordt, zodat prijsstijgingen, kwaliteitsdaling, wachtlijsten en verdringingseffecten beperkt worden
• Reguleer de prijs, om ongewenste neveneffecten te voorkomen
• Neem het plan voor een 'rijke schooldag' (begeleiding bij huiswerk, sport en cultuur in samenwerking met plaatselijke verenigingen en bibliotheken) serieus, en maak echt werk van de samenwerking tussen kinderopvang, zorg en onderwijs.

Lees meer

Het artikel ‘Het maatschappelijk belang van kinderopvang vereist prijsregulering’ verscheen op 16 juni 2022 in nr. 107 van Economisch Sociale berichten (ESB). Bent u lid van ESB? Dan kunt u het hier lezen: https://esb.nu/esb/20070617/het-maatschappelijk-belang-van-kinderopvang-vereist-prijsregulering

Naar aanleiding van het artikel van Plantenga, Leseman en Van Huizen, gaf Janneke Plantenga in een aantal media nadere toelichting.

Private equity in kinderopvang ontmoedigen

In het BNR radioprogramma De ochtendspits, gaf Janneke Plantenga toelichting op de situatie van de markt voor kinderopvang in Nederland:

Als je de markt wat verder reguleert, dan wordt het minder aantrekkelijk voor private equity

Wij denken dat de alle nieuwe maatregelen - die op zich heel prijzenswaardig zijn - een enorme vraag gaan impliceren naar kinderopvang. Die vraag moet natuurlijk wel beantwoord worden, en het is de vraag of de sector dit aan kan. Het is heel waarschijnlijk dat de prijzen dan zullen stijgen tot boven het uurtarief dat wordt vergoed.

Plantenga legt uit dat niet alle kinderopvangorganisaties commerciële bedrijven zijn. De kinderopvang is weliswaar geprivatiseerd maar de maatschappelijke kinderopvang, zonder winstoogmerk, beslaat ongeveer de helft van de markt.

Maar wat betekent de prijsregulering die zij, Leseman en Van Huizen bepleiten voor de marktwerking? Op dit moment is ongeveer 15 procent van de markt in handen van private equity,’ zegt Plantenga. ‘Dat is altijd een ingewikkeld element geweest in de kinderopvangmarkt, omdat er zoveel publiek geld in omgaat. Als je de markt nu wat verder reguleert, dan wordt het aan de voorkant minder aantrekkelijk voor private equity om erin te investeren, want de marges worden gewoon smaller. Dan hoef je ook niet aan allerlei ingewikkelder oplossingen, zoals 'winstklemmen' of maatschappelijke bv's, te denken.

Beluister het interview met Janneke Plantenga in de uitzending van de Ochtendspits (BNR) op 9 juni 2022 (vanaf 2.10.50) hier: https://www.bnr.nl/podcast/de-ochtendspits/10478278/de-ochtendspits-9-juni

Personeelstekorten in de kinderopvang door de ‘deeltijdklem’?

In het artikel ‘Vrijwel nergens is het deeltijdprobleem zo zichtbaar als in de kinderopvang’, doet de Volkskrant verslag van de personeelstekorten in de kinderopvang. ‘De kinderopvang verkeert in 'permanente crisis', stelt de Branche- organisatie Kinderopvang daarin, met een tekort van vierduizend medewerkers.

De personeelstekorten nijpend. En dat geldt, ironisch genoeg, ook voor de kinderopvang zelf.

De kinderopvang is beslist niet de enige sector die kampt met een tekort aan personeel. Maar als de kinderopvang dichtgaat, raakt dat heel veel mensen direct. Vooral in sectoren met veel deeltijdwerk, zoals de zorg en het onderwijs, zijn de personeelstekorten nijpend. En dat geldt, ironisch genoeg, ook voor de kinderopvang zelf. De opvang is afhankelijk van de momenten waarop werkenden er een beroep op doen. Dat is gemiddeld slechts zestien uur in de week en ook nog eens op precies dezelfde dagen: dinsdag en donderdag. Dat zijn de dagen waarop veel bedrijven vergaderingen en andere bijeenkomsten plannen.

De 'deeltijdklem' noemt Janneke Plantenga dat. Deeltijd is de afgelopen decennia zo dwingend geweest voor de inrichting van onze samenleving, dat het bijna onmogelijk is eruit te breken,' zegt ze tegen de Volkskrant. Het is een erfenis van de crisisjaren tachtig, toen deeltijdwerk volgens Plantenga nog werd gezien als 'panacee voor alles'. De overheid vond het de ideale manier om de beperkte hoeveelheid werk over veel mensen te verdelen, de vakbond om vrouwen toegang te geven tot de arbeidsmarkt, de werkgevers om geen fulltimewerk te bieden en flexibele en fijnmazige roosters te kunnen maken.

Waar gratis opvang volgens het Centraal Planbureau een beperkt effect heeft op de arbeidsparticipatie van vrouwen, leidt de huidige onvoorspelbaarheid van opvang volgens Plantenga juist tot het tegenovergestelde: Dergelijke omstandigheden moedigen vrouwen natuurlijk niet aan een dag extra te gaan werken.' De hoogleraar pleit voor een 'systemische aanpak' om de personeelstekorten op te lossen. Zo zouden scholen vijf gelijke dagdelen tot twee uur 's middags kunnen aanbieden om drukte over de week te spreiden, en zouden ze veel beter met de kinderopvang en BSO moeten samenwerken. 'We moeten echt af van het idee dat de samenleving alleen draait op maandag, dinsdag en donderdag.

Lees het volledige artikel ‘Vrijwel nergens is het deeltijdprobleem zo zichtbaar als in de kinderopvang’ in de Volkskrant: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/vrijwel-nergens-is-het-deeltijdprobleem-zo-zichtbaar-als-in-de-kinderopvang~b0e10cc0/