Tropische regenwouden verliezen wereldwijd hun veerkracht

Tropische regenbossen herbergen een schat aan biodiversiteit, maar naderen wereldwijd een kantelpunt. De drastische achteruitgang gaat sneller dan gedacht. Tot die conclusie komt een internationaal onderzoeksteam, waaronder bioloog Hans ter Steege, die verbonden is aan de Universiteit Utrecht en Naturalis Biodiversity Center.

Een internationaal team van onderzoekers, waaronder bomenexpert Hans ter Steege, heeft inzichtelijk gemaakt wat de status is van tropische bossen wereldwijd. Ze hebben achterhaald welke boomsoorten je vindt in tropische regenwouden, wat hun verspreiding en verdeling is, en daar nieuwe berekeningen op losgelaten. De resultaten, die verschenen in de vakbladen Nature en Science, geven gezamenlijk antwoord op de vraag: hoe gaat het met de tropische regenwouden?

Bossen beter begrijpen

Tropische bossen zoals in Afrika, Amazonië en Zuidoost-Azië herbergen een schat aan biodiversiteit. Onderzoekers vragen zich af hoe dat mogelijk is. Wat hebben deze bossen met elkaar gemeen, als eeuwenlange thuisbasis voor miljoenen soorten? Ter Steege en zijn team bogen zich over deze vragen. Ze kwamen tot de ontdekking dat al deze bossen voor de helft bestaan uit slechts een klein aantal algemene soorten.

In verschillende bossen dezelfde verdeling in algemene soorten terug.

Algemene robuuste soorten

Hoe dat exact kan, is nog een raadsel. “Waarschijnlijk zijn de zeer algemene soorten beter bestand tegen insecten en schimmels dan de zeldzame soorten, waardoor ze een hogere dichtheid kunnen bereiken”, aldus Ter Steege. Hoewel de onderzoekers niet precies begrijpen hoe deze verdeling kon ontstaan, zorgt het er wel voor dat ze de soortenrijkdom van de bossen nu beter begrijpen, én kunnen beschermen.

Achteruitgang onderschat

Die bescherming is volgens Ter Steege hard nodig. Onlangs toonde een ander onderzoek waaraan Ter Steege meewerkte dat nog slechts 15 procent van het Atlantisch Woud in Brazilië resteert. De rest is gekapt en beschadigd geraakt door de grote bevolkingsdruk en ontbossing die het land kent.

“Hierdoor zijn meer dan 80 procent van de boomsoorten die uniek zijn voor het Atlantisch Woud in Brazilië met uitsterven bedreigd”, aldus de Braziliaanse bioloog Renato Lima, die het onderzoek leidde.

Doordat de onderzoekers in hun berekeningen ook de populatiegrootte meenamen, kwamen ze tot de schrikbarende ontdekking dat veel meer soorten bedreigd zijn dan eerst werd gedacht. “Het blijkt dat bijna 5000 boomsoorten die voorkomen in het Atlantisch Woud met uitsterven zijn bedreigd”, aldus Lima. “En dertien soorten, die enkel en alleen daar voorkomen, zijn mogelijk uitgestorven.”

Achteruitgang op meerdere locaties

Helaas speelt deze achteruitgang waarschijnlijk op meerdere locaties. “Onze prognoses suggereren dat tussen de 35 en 50 procent van de boomsoorten op aarde alleen al door ontbossing bedreigd zou kunnen worden", concludeert Lima. Met de nieuwe rekenmodellen van het onderzoeksteam kan nu op grote schaal de mate van bedreiging van duizenden soorten tegelijk worden beoordeeld.

“Dit is essentieel”, zegt Ter Steege. “De uitkomsten onderschatten namelijk nog de mate van achteruitgang in de toekomst.” Het onderzoek houdt alleen rekening met bedreigingen uit het verleden, zoals ontbossing. Het houdt geen rekening met toekomstige bedreigingen, zoals klimaatverandering, die de risico's van het uitsterven van soorten nog meer kan versnellen.

De rek is eruit

Dit risico is bevestigd in eerder onderzoek naar de tropische regenwouden van de Amazone, dat wél deze toekomstige invloeden meenam. 65 miljoen jaar lang werkten de veerkrachtige bossen van de Amazone als een buffer voor de klimaatveranderingen. Dat lijkt nu te veranderen. Het onderzoek bewijst dat de rek uit de ooit zo veerkrachtige bossen van de Amazone is, waardoor ze op een gevaarlijk kantelpunt dreigen te komen.

Regenwoud verandert in kale savanne

“We schatten dat in 2050 zo’n 10 tot 47 procent van de bossen in het Amazonegebied aan zo veel verstoringen zijn blootgesteld, dat het huidige ecosysteem dermate in zal storten dat de regionale klimaatverandering nog dramatischer toeneemt”, zegt Ter Steege. Volgens de onderzoeker verandert het regenwoud dan in beschadigde stukjes bos waar voornamelijk een enkele soort domineert, bijvoorbeeld bamboe. En andere mogelijkheid is dat het verandert in een kale savanne.

Als eerste moet er een einde komen aan ontbossing en aantasting van bossen. Daarnaast moeten we bosherstel in aangetaste gebieden bevorderen.

De balans van het bos herstellen

We kunnen het tij keren, aldus Ter Steege “Om de tropische regenwouden weer veerkrachtig te maken, zal op wereldwijde schaal de uitstoot van broeikasgassen moeten stoppen. Alleen zo kunnen we de opwarming van de aarde beperken.”

Ook acties ter plaatse kunnen volgens de onderzoeker helpen om de balans van het bos terug te brengen. Ter Steege: “Als eerste moet er een einde komen aan ontbossing en aantasting van bossen. Daarnaast moeten we bosherstel in aangetaste gebieden bevorderen.” Dat kan bijvoorbeeld door uitbreiding van beschermde en inheemse leefgebieden.

De toestand is kritiek, en er is nu écht actie nodig.

“De toestand is kritiek, en er is nu écht actie nodig” zegt Ter Steege. “Gelukkig lijkt dat met een nieuwe regering in Brazilië goed mogelijk. President Lula heeft zich gecommitteerd aan een zero-ontbossingsbeleid in 2030, en roept daarmee illegale ontbossing in de Amazone een halt toe.” Volgens Ter Steege zou dat niet alleen voor de biodiversiteit een geschenk zijn. Ook de landbouw in Brazilië en Bolivia kunnen ervan profiteren, omdat het bos een constante stroom van regen in stand houdt, die nodig is voor de gewassen.