Trauma’s Oekraïense vluchtelingen raakt het hele gezin

Hoe gaat het met de mentale gezondheid van Oekraïense gezinnen die gevlucht zijn naar Nederland? Welke factoren zorgen voor veerkracht? En hoe houden vrouwen en kinderen zich staande als een deel van het gezin in Oekraïne is achtergebleven? Zoals vaders, broers of echtgenoten die aan het front strijden. Trudy Mooren, hoogleraar 'Gevolgen van psychotrauma voor familierelaties’ aan de Universiteit Utrecht, gaat op zoek naar deze antwoorden in een door Dynamics of Youth en ZonMw gefinancierd onderzoek.

Gezinnen

Trudy Mooren heeft al veel gewerkt met vluchtelingen die last hebben van trauma, als onderzoeker en als psycholoog: “Vluchtelingen zijn losgeweekt van hun hele sociale infrastructuur. Ouders zijn vaak gemotiveerd om te vluchten naar een ander land, omdat ze hun kinderen een goed leven willen bieden. Maar dat betekent alle zeilen bijzetten. De meesten komen niet terecht in grote huizen in welvarende buurten.” Het onderzoek van Mooren zal zich richten op individuele volwassenen, kinderen en jongeren, maar ook gezinnen. “Voor vluchtelingen is het denken in families belangrijk. In een vreemd land is familie een unieke groep mensen die het dichtst bij je staan. Je deelt  de achtergrond in taal, cultuur en ervaringen. Je hebt  als familie vaak allerlei dingen samen meegemaakt.”

Als er iemand in het gezin trauma meemaakt, heeft dat impact op het hele gezin

Families kunnen een bron van steun zijn, maar daarnaast kan de familie ook negatieve gevolgen meebrengen. “Als er iemand in het gezin trauma meemaakt, heeft dat impact op het hele gezin. Als een familielid bijvoorbeeld getriggerd wordt in de supermarkt, kan dat ervoor zorgen dat een partner of kind zo’n situatie wil voorkomen. Dit kan leiden tot isolatie. Of kinderen kunnen het idee krijgen dat het hun schuld is dat hun ouder zich zo gedraagt.” De situatie met Oekraïense vluchtelingen is specifiek: “Er zijn veel vrouwen en kinderen gevlucht, maar veel mannen moesten achterblijven om te vechten in het leger. Het belast veel vluchtelingen met grote zorgen en onzekerheid over de toekomst.”

Intergenerationele overdracht

Ook als ouders niet veel praten over traumatische gebeurtenissen, kan dit effect hebben op kinderen. “Sommige kinderen vormen zich een eigen beeld van traumatische gebeurtenissen van een oudere generatie. Ze creëren die beelden op basis wat ze op tv of sociale media zien. Of wat ze aan schaarse informatie horen via verhalen van ooms of tantes. We noemen dit intergenerationele overdracht. We weten niet precies hoe het werkt, maar het komt voor als ouders of andere familieleden traumatische gebeurtenissen meemaken.”

Projectgroep

Het onderzoek is opgestart vanuit het jeugdthema van de Universiteit Utrecht - Dynamics of Youth, maar inmiddels is er een bredere projectgroep gevormd. “Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, de Universiteit Leiden en ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum werken mee. En inmiddels is ook de GGD/GHOR aangesloten en wordt het initiatief ondersteund door beroepsverenigingen van psychologen en de ambassade van Oekraïne. Het is een geweldig consortium, waardoor we hopelijk een groot bereik hebben voor zowel deelnemers als het delen van resultaten. Ik kijk uit naar de samenwerking.”

We willen op zoek naar de behoeften van vluchtelingen en wat gemeenten hierin kunnen betekenen.

In het onderzoek zal Mooren kijken naar verschillende factoren die de mentale gezondheid bevorderen of belemmeren. Deze studie ambieert mensen op vier momenten in twee jaar tijd te onderzoeken. “We kijken naar de mentale gezondheid en of er bepaalde stressklachten zijn, zoals nachtmerries, moeite met concentreren of meer piekeren dan voorheen. Verder willen we weten hoe mensen het bijvoorbeeld ervaren als ze snel aan het werk konden of onderwijs in Nederland volgen. Hierbij houden we overigens de gehele vluchtelingen populatie in ons hoofd. Wat kunnen we leren van deze situatie en hoe kunnen we dat in de toekomst verbeteren, ook voor vluchtelingen uit andere landen? We willen op zoek naar de behoeften van vluchtelingen en wat gemeenten hierin kunnen betekenen.”