Tom Overmans ontvangt Veni voor onderzoek naar het bestedingsgedrag gemeentelijke politici

Tom Overmans van de Universiteit Utrecht gaat de komende jaren onderzoeken hoe gemeentelijke politici betere financiële besluiten kunnen nemen. NWO heeft hem daarvoor een prestigieuze Veni-subsidie van 280.000 euro toegekend. In het project “Accurate begrotingsbeslissingen: Begrip en verbetering van besluitvorming in begrotingsprocessen” bestudeert Overmans hoe denkfouten het gedrag van politici beïnvloeden wanneer zij keuzes maken over het gebruik van belastinggeld.

Politici nemen soms onnavolgbare financiële besluiten. Ze besteden meer, als voorstellen gepresenteerd worden in percentages in plaats van absolute getallen. Ze verkiezen veel kleine belastingen boven één grote heffing, zelfs wanneer dat ongunstig is. Doorgaans worden onlogische besluiten toegeschreven aan collectieve factoren, zoals de noodzaak om compromissen te sluiten. Er is volgens Overmans tot op heden weinig aandacht besteed aan de micro-aspecten van financiële besluitvorming in de publieke sector. Dat is problematisch omdat we uit de psychologie en gedragseconomie weten dat denkfouten (cognitieve biases) de keuzes van individuen onbewust beïnvloeden.

Budgetallocatie zal altijd gepaard gaan met compromissen en onlogische financiële besluiten. Toch denk ik dat we de impact van onbewuste denkfouten koste wat kost moeten beperken.

Individuele budgetbesluiten

Hoe denkfouten zich manifesteren in gemeentelijke besluitvorming over het gebruik van belastinggeld weten we niet; dat achterhalen is één van de doelen van dit onderzoek. Op basis van onderzoek in de private sector verwacht Overmans bijvoorbeeld dat politici eerder investeren in een beleidsvoorstel als ze weten dat anderen dat ook doen (kuddegedrag), dat ze meer besteden aan voorstellen met hogere startbedragen (referentiebias) of dat ze bezuinigingstips van bekende adviesbureaus sneller overnemen dan anonieme ideeën (representativiteitsbias). Via experimenteel onderzoek wil Overmans de invloed van dergelijke biases op het bestedingsgedrag van raadsleden en wethouders achterhalen. Hij kijkt naar individuele afwegingen, voorafgaand aan collectieve besluitvorming. In zogenaamde living labs zal hij in interactie met praktijkexperts experimenten ontwerpen die overeenkomen met de lokale context. 

Fouten tegengaan

Een tweede doel van het onderzoek is ontdekken hoe denkfouten bestreden kunnen worden. Het verminderen van bias is belangrijk. Immers, het is onwenselijk wanneer politici hun bestedingsvoorkeuren niet baseren op actuele prioriteiten, maar op bestaande verdelingen in eerdere begrotingen. Het is onwenselijk wanneer politici van dezelfde partij eenzelfde voorstel uiteenlopend beoordelen. Dat is voor kiezers onlogisch en roept het vermoeden op van willekeur. Daarom onderzoekt Overmans drie manieren om het bestedingsgedrag van lokale politici te verbeteren. Via korte kennisclips, waarin hij raadsleden en wethouders vertelt over het bestaan en de invloed van denkfouten. Via keuzearchitectuur, waarin hij nagaat of ambtenaren met andere presentatievormen fouten kunnen tegengaan. En via een makkelijk te onthouden ezelsbruggetje, dat politici moet helpen om budgetafweging te versimpelen.

Het project start in september 2022 en duurt drie jaar. De beoogde resultaten zullen het wetenschappelijke debat verrijken met alternatieve verklaringen voor onlogische financiële besluiten en manieren om denkfouten tegen te gaan. Het inzicht in het individuele keuzegedrag van politici legt daarnaast een fundament voor concrete aanbevelingen om financiële besluitvorming in gemeenten te verbeteren.

Meer informatie

Wilt u meer weten over dit project? Neem dan contact op Tom Overmans: j.f.a.overmans@uu.nl.