Succes vrouwelijk leiderschap tijdens COVID-19: Risico op essentialisatie van "het vrouwelijke"?
Bijdrage door: Diana Willemijn Helmich and Emma Post
Een bijdrage van Diana Willemijn Helmich (student Research Master Gender Studies, UU) en Emma Post (student Onderzoeksmaster Geschiedenis UvA) voor het Gender, Diversiteit en COVID-19 platform. Het platform bestaat uit een serie van korte blogposts, waarin kwesties van inclusie en uitsluiting met betrekking tot de coronacrisis worden gearticuleerd en besproken.
Een van de belangrijkste discussiepunten over de internationale aanpak van de COVID-19-crisis is dat het erop lijkt dat landen met vrouwelijke leiders het opmerkelijk goed doen. Vrouwelijke leiders zoals Angela Merkel, Tsai Ing-wen en Jacinda Ardern worden geprezen voor hun snelle erkenning van de ernst van de situatie en hun besluitvaardigheid bij het invoeren van lockdowns. Dit is niet alleen positief nieuws omdat het betekent dat miljoenen levens zijn gered, maar het dient ook als argument dat vrouwen effectieve leiders zijn, en ondersteunt daarmee de noodzaak van de deelname van vrouwen aan de politiek en beleidsvorming. De media hebben dan ook talloze artikelen geschreven waarin het succes van "door vrouwen geleide" landen wordt geprezen boven dat van hun mannelijke tegenhangers. Wij zullen echter betogen dat deze focus op "het vrouwelijke" misschien meer kwaad dan goed doet.
“Vrouwelijke” benaderingen van COVID-19
Economen Supriya Garikipati en Uma Kambhampati besloten de beweringen in de media over vrouwelijke leiders tijdens de COVID-pandemie te onderzoeken. Zij concludeerden dat "vrouwelijke leiders sneller en besluitvaardiger reageerden bij mogelijke dodelijke slachtoffers". Op The Conversation, een online platform dat nieuwsartikelen publiceert afkomstig van de academische en onderzoeksgemeenschap, verklaarden Garikipati en Kambhampati hun resultaten door te suggereren dat vrouwen minder risicomijdend zijn als het gaat om financiële verliezen en dat vrouwen meer communicatief zijn.
Meerdere mediakanalen kwamen tot opvallend gelijkende conclusies. We hebben ons gericht op Engelstalige artikelen die niet achter een paywall staan, om het toegankelijk te houden. The Guardian, bijvoorbeeld, benadrukte de communicatieve vaardigheden van vrouwelijke leiders, evenals hun vriendelijkheid en familiegerichte aanpak. Volgens de auteurs van een in The Guardian gepubliceerd artikel hebben vrouwelijke leiders een warme stijl van leidinggeven en geven zij zelfs "blijk van een gevoel voor plezier". Forbes beschreef vrouwelijke leiders als waarheidsgetrouw, besluitvaardig, duidelijk, maar ook liefdevol, gericht op kinderen, empathisch en zorgzaam. Euronews voegde aan de lijst toe dat vrouwen meer gericht zijn op het nationale welzijn dan op hun persoonlijke politieke gewin, wat blijkbaar leidt tot betere samenwerking en intuïtiever werken.
In The New York Times (NYT) werd commentaar geleverd op de nederigheid, voorzichtigheid en persoonlijke aanpak van vrouwelijke leiders. Hoewel het artikel in de NYT erkent dat er genderstereotypen in het spel zijn, voegden de auteurs eraan toe dat juist die eigenschappen die altijd met vrouwen worden geassocieerd ons zullen helpen om uit deze pandemie te komen. Een blog op The Conversation vat het allemaal samen: "Veerkracht, pragmatisme, welwillendheid, vertrouwen in collectief gezond verstand, wederzijdse hulp en nederigheid". Dit wordt afgezet tegen de militaire en demoniserende taal van Donald Trump, Jair Bolsonaro en Viktor Orbán, die hun rol in de huidige crisis omschrijven als "in oorlog" of "onder vuur".
Als we deze artikelen moeten geloven, ligt onze uitweg uit de pandemie in vrouwelijk mededogen, vertrouwen, liefde en zorg. Het idee dat het indammen van de verspreiding van het virus een collectieve inspanning vereist om elkaar te beschermen, heeft een ondertoon die doet denken aan radicale feministische politiek: onderlinge afhankelijkheid en gemeenschap, gericht op een vorm van solidariteit voor een toekomst die duurzaam is op de lange termijn. De viering van de successen van vrouwelijke leiders is aan de oppervlakte een verbazingwekkende verschuiving in de manier waarop we naar de rol van vrouwen in de politiek kijken, maar roept tegelijkertijd ook de vraag op: bestaat het gevaar dat vrouwelijkheid opnieuw wordt geëssentialiseerd?
Mannelijk en vrouwelijk leiderschap: essentiële verschillen?
Hoewel de bovenstaande nieuwsartikelen vrouwelijk leiderschap prijzen en het belang van het dichten van de genderkloof benadrukken, reproduceren zij meer essentialistische opvattingen over het vrouwelijke domein, of wat wij zien als de rol van de vrouw in de samenleving. Joan W. Scott betoogde dat "gender" een nuttige categorie voor analyse zou zijn, juist omdat het biologisch determinisme in de woorden "sekse" en "seksueel verschil" tegen zou gaan. Als deze artikelen werkelijk "gender" als hun analysecategorie zouden nemen, zouden ze er beter op letten dat het woord "vrouw" de biologische categorie "geslacht" aanduidt, terwijl "vrouwen" verwijst naar het sociaal geconstrueerde gender dat van oudsher aan "vrouw" wordt gekoppeld. In het publieke discours rond de successen van vrouwelijk leiderschap worden de woorden "vrouwelijk" en "vrouwen" door elkaar gebruikt - deze verwarring doet de vraag rijzen of deze artikelen waarin de leiderschapsstijl van deze vrouwelijke leiders wordt geprezen, inderdaad essentialistische noties van "vrouwelijkheid" ontkrachten (zie de artikelen in The Guardian, Forbes, Euronews, The New York Times en The Conversation).
Volgens een artikel uit 1990 waarin een meta-analyse wordt gemaakt van de verschillen in leiderschapsstijl tussen mannen en vrouwen, kunnen deze verschillen in leiderschapsstijl worden toegeschreven aan het feit dat "vrouwen" anders gesocialiseerd zijn. Het artikel stelt dat "vrouwen" een meer democratische stijl van leidinggeven blijken te hebben, in tegenstelling tot de autocratische stijl van "mannen". In het hedendaagse frame van het succes van vrouwelijke leiders wordt niet ingegaan op het socialisatieproces dat leidt tot een verschillende benadering van leiderschap op basis van geslacht, waardoor het risico bestaat dat deze verschillen biologisch worden verankerd.
In het hedendaagse frame van het succes van vrouwelijke leiders wordt niet ingegaan op het socialisatieproces dat leidt tot een verschillende benadering van leiderschap op basis van geslacht, waardoor het risico bestaat dat deze verschillen biologisch worden verankerd.
Door verschillen in leiderschapsstijlen eerder biologisch dan sociaal te doen lijken, versterkt de lofzang op vrouwelijke leiders de waardering van de 'vrouwelijke aard', die van oudsher wordt gebruikt om vrouwen naar de privésfeer te verbannen. Tegelijkertijd wordt voorbijgegaan aan het feit dat mannelijke leiders als Justin Trudeau ook zijn geprezen om zogenaamde 'vrouwelijke kwaliteiten', zoals het hanteren van een persoonlijke communicatiestijl en het de-escaleren van conflictsituaties. Misschien nog belangrijker is dat de bovengenoemde artikelen die een 'vrouwelijke stijl' signaleren, vrouwelijke leiders behandelen als een homogene groep, waardoor de persoonlijke en politieke verschillen tussen hen ten onrechte worden verhuld. Het essentialiseert vrouwelijk leiderschap door te impliceren dat vrouwen - ongeacht wie zij zijn en wat zij geloven - op een specifiek vrouwelijke manier regeren.
Hoewel er dus een "gegenderde" analyse is met betrekking tot de verschillende benaderingen van vrouwelijke leiders, blijft de vraag of deze focus werkelijk alle stereotype, essentialistische ideeën over seksuele verschillen tussen mannen en vrouwen ongedaan maakt. Het discours rond vrouwelijk leiderschap wordt gekarakteriseerd door vocabulaire als empathie, liefde en een persoonlijke benadering. Door te benadrukken dat er een 'vrouwelijke stijl' is om het land te leiden, wordt echter niet verder ingegaan op de vraag waarom vrouwen anders leiding geven.
Mogelijkheden voor verandering?
Dr. David Oppenheimer noemde de COVID-19 pandemie "een enorme kans om mogelijkheden voor verandering te creëren". Dit is de eerste keer dat de effecten van een actuele pandemie op de samenleving worden bestudeerd door een intersectionele lens. Het benadrukken van de succesvolle aanpak van deze vrouwelijke leiders zou een potentiële verschuiving kunnen betekenen in de manier waarop we kijken naar basiswaarden die normaal worden toegeschreven aan seksuele/genderverschillen. De waarden van een op de gemeenschap gebaseerde, empathische en persoonlijke leiderschapsstijl die mensenlevens waardeert, blijken op de lange termijn het meest duurzaam te zijn - waarom zouden deze waarden dan tot het "vrouwelijke domein" moeten worden beperkt? Is dit niet het moment om de noties dat deze waarden specifiek vrouwelijk zijn te ontkrachten, en om de altijd kleverige patriarchale noties van biologisch determinisme verder te deconstrueren voor een meer hoopvolle toekomst?
Referenties
Champoux-Paillé, Louise en Anne-Marie Croteau. 13 mei 2020. “Why Women Leaders are Excelling During the Coronavirus Pandemic.” The Conversation.
Cutruzzula, Kara. 24 september 2020. “6 Things We Can Learn from How Women Leaders Have Handled the Pandemic.” Ideas.Ted.com.
Eagly, Alice H. en Johnston, Blair T. 1990. ‘Gender and Leadership Style: A Meta-Analysis’.’ Psychological Bulletin 108, nr. 2: 233-256.
Farhan, Bayan en Len Tiu Wright (reviewing editor). 2021. ‘A New Strategic Leadership Model for Surviving and Coping: Lessons from Canada’s Leadership Approach to COVID-19.’ Cogent Business & Management 8, nr. 1.
Garikipati, Supriya en Kambhampati, Uma. 2020. “Leading the Fight Against the Pandemic: Does Gender ‘Really’ Matter?” SSNN: 1-16.
Garikipati, Supriya en Kambhampati, Uma. 28 augustus 2020. “Are Women Leaders Really Doing Better on Coronavirus? The Data Backs It Up.” The Conversation.
Henley, Jon en Eleanor Ainge Roy. 25 april 2020. “Are Female Leaders More Successful at Managing the Coronavirus Crisis?” The Guardian.
Hoffman Primer, Matheus en Ricardo Jr. Barbosa. 2 juni 2020. “Analyzing Jair Bolsonaro’s COVID-19 War Metaphors.” E-international Relations.
Johnson, Carol en Blair Williams. 2020. ‘Gender and Political Leadership in a Time of COVID.’ Politics and Gender 16, no. 4: 1-8.
Lewis, Helen. 6 mei 2020. “The Pandemic Has Revealed the Weakness of Strongmen. Women Leaders are a Symptom of a Political System’s Success, Not Necessarily its Cause.” The Atlantic.
McLean, Victoria. 12 mei 2020. “Coronavirus is Showing Yet Again why the World Needs More Strong Female Decision-makers.” Euronews.
Oppenheimer, David. 17 november 2020. ‘Gender. Week 16.’ COVID-19 and Global Inequalities. Class by Berkeley Center on Comparative Equality and Anti-Discrimination Law & Netherlands Research School on Gender Studies.
Scott, Joan W. 1986. ‘Gender: A useful Category of Historical Analysis’. The American Historical Review 91, nr. 5: 1053-1057.
Taub, Amanda. 15 mei 2020. “Why Are Women-Led Nations Doing Better with COVID-19?” The New York Times.
Wittenberg-Cox, Avivah. 13 april 2020. “What Do Countries with The Best Coronavirus Responses Have In Common? Women Leaders.” Forbes.
Auteurs
Diana Willemijn Helmich (zij/hen) is tweedejaars student in de Research Master Gender Studies aan de UU. Haar/hun voornaamste interesse ligt in Critical Disability Studies, decoloniaal denken en handelen, en taal en terminologie. Zij/hen is momenteel ook de hoofdredacteur van nummer 6.1/6.2 van tijdschrift Junctions.
Emma Post MA (zij/haar) is student in de Onderzoeksmaster Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Zij werkt momenteel aan het interbellum, met onderzoeksinteresses die variëren van gender tot vluchtelingen, tot transnationale samenwerking en koloniale geschiedenis.