Onderzoek naar hersenontwikkeling bij jongeren: ontrafelen hoe jongeren nog beter kunnen opgroeien

Maak kennis met Hilleke Hulshoff Pol. Hoogleraar Neurowetenschappen – Experimentele Psychologie aan de Universiteit Utrecht, die onderzoek doet naar hersenontwikkeling bij jongeren. Zo constateerde ze uit haar eerdere onderzoeken dat genen de groei en krimp van hersengebieden beïnvloeden. Hierop voortbordurend gaat ze binnen het zwaartekrachtproject ‘Samen opgroeien’ onderzoeken hoe jongeren zich ontwikkelen in een snel veranderende en complexe maatschappij. En of de omgeving ook die hersenontwikkeling beïnvloedt.

Waarom ben je onderzoek gaan doen naar de hersenen?

“De werking van de hersenen heeft mij van jongs af aan gefascineerd. Tijdens mijn studie psychologie werd het mogelijk om met behulp van MRI-scanners de hersenen heel mooi in kaart te brengen. Eerst kon daarmee de hersenanatomie en later ook de hersenactiviteit worden gemeten. Dit was een uitgelezen mogelijkheid om hersenstructuur en activiteit te koppelen aan functies om te onderzoeken wat de invloed hierop is van genen en omgeving tijdens de ontwikkeling.”

Wat ga je onderzoeken binnen het nieuwe zwaartekrachtprogramma ‘Samen Opgroeien’ (Growing Up Together in Society, GUTS)?

“Zwaartekrachtprogramma’s zijn langdurige, nationale onderzoekstrajecten waar verschillende onderzoekers aan mee doen om fundamentele onderzoeken uit te voeren. Ik doe vanuit de Universiteit Utrecht als één van de mede-aanvragers aan GUTS mee. Andere GUTS-onderzoekers doen mee vanuit Amsterdam, Groningen, Leiden, Nijmegen en Rotterdam. Hoofdaanvrager van dit zwaartekrachtprogramma is Eveline Crone, hoogleraar Ontwikkelingsneurowetenschap in de Maatschappij van de Erasmus Universiteit.”

“Het uiteindelijke doel van dit programma is om te onderzoeken hoe jongeren succesvol kunnen opgroeien en bijdragen aan hoe de maatschappij nu is, maar ook in de toekomst. Er wordt in het bijzonder gekeken naar hoe jongeren zich ontwikkelen op het gebied van onderwijs, sociale netwerken en sociale normen: het opgroeien van kind naar volwassene. Dit is een periode waarin hele belangrijke ontwikkelingen plaatsvinden. Ook in de hersenen. Dit project gaat daarom onderzoeken hoe de sociale omgeving daarop van invloed is. Dit wordt gedaan door middel van onderzoek naar ouder-kind relaties, de relaties die jongeren aangaan met leeftijdsgenoten en de sociale netwerken van jongeren. Met name in de huidige maatschappij die steeds complexer en digitaler wordt. Hier is momenteel nog te weinig over bekend.”

Als we uiteindelijk handvaten kunnen geven zodat jongeren flexibel op hun complexe omgeving kunnen reageren en daarmee zo optimaal mogelijk kunnen opgroeien, dan ben ik helemaal gelukkig.

Hoe gaan jullie dat aanpakken?

“Voor het project volgen we jongeren in de leeftijd van 8 tot 25 jaar in diverse steden. Ikzelf ga met een onderzoeksgroep in Utrecht en samen met GUTS-onderzoekers individuele ontwikkeling onderzoeken. We gaan bio-markers identificeren in de ontwikkeling van zelfregulering bij jongeren en onderzoeken wat hen drijft om gemotiveerde, sociaal functionerende volwassenen te worden. Hierbij proberen we bijvoorbeeld om combinaties van genen samen op te sporen die te maken hebben met het vermogen om als jongere grip te hebben op je gedachten, emoties en gedrag en hoe dit samenhangt met hersenontwikkeling. We doen dit eerst in bestaande groepen jongeren. Een van de bestaande groepen die we gaan onderzoeken is het Utrechtse YOUth Kind en Tiener cohort, wat mede dankzij het zwaartekrachtproject CID is opgebouwd. Maar ook data van andere jongeren worden geanalyseerd. Vervolgens doen we dit in de nieuwe GUTS-cohorten. Zo willen we uiteindelijk kunnen vaststellen hoe de individuele ontwikkeling van een jongere samenhangt met hun sociale omgeving.”

Waarom is het van belang om juist onderzoek te doen naar hersenontwikkeling bij jongeren?

“Hersenen blijven zich ontwikkelen en de veranderingen die we meten hangen samen met hoe we functioneren. De puberteit kenmerkt een hele bijzondere periode. Uit eerder onderzoek weten we al dat er grote veranderingen plaatsvinden in de hersenen van jongeren. Ook al hebben jongeren in principe een volgroeid hoofd, de ‘bedrading’ die verschillende hersengebieden verbindt, verandert nog en neemt toe. Daarnaast is er bijvoorbeeld een verdunning van de hersenschors meetbaar, dit hangt samen het cognitief functioneren. Zo hebben slimmere jongeren een sneller dunner wordende hersenschors.”

“De verandering van verschillende hersengebieden bij jongeren gaat bij de één harder dan de ander. Dat kan erfelijk zijn, maar ook de omgeving heeft daar invloed op. Daarom willen wij onderzoeken hoe we de sociale omgeving kunnen optimaliseren om de ontwikkeling van jongeren zo goed mogelijk te kunnen laten verlopen.”

Waarom ben je betrokken bij Dynamics of Youth?

“Dynamics of Youth zoekt het antwoord op cruciale vragen voor toekomstige generaties. Het doet onderzoek naar kind en jeugdontwikkeling. Daar draag ik graag aan bij. Het is ten voeten uit wat GUTS wil doen. Daarbij is het heel belangrijk om kennis over onderzoek te delen en om multidisciplinair onderzoek te kunnen doen. Dynamics of Youth doet daar alles aan om dat te bewerkstelligen. Zelf heb ik nooit een bepaald vakgebied als een grens gezien voor de wetenschap. Want juist op die grensvlakken worden vaak relevante nieuwe bevindingen gedaan. Het is denk ik ontzettend positief om over de grenzen van je eigen achtergrond heen te kijken.”

Wat zou je bij willen dragen met je onderzoek aan de praktijk?

“We proberen bij de basis te ontrafelen hoe jongeren zo optimaal mogelijk op kunnen groeien, het is dan ook de bedoeling dat dit onderzoek bijdraagt aan daadwerkelijke veranderingen. Daarom hebben we een jongerenpanel aan boord die vanaf het begin af aan advies geeft over de vormgeving van het onderzoek, het Neurolab. Daar ben ik een groot voorstander van, want daar is veel kennis te halen. Zo wordt het een beter project dat niet alleen vóór jongeren maar ook mede door jongeren wordt gedaan.”