Nieuw inzicht in ontwikkeling bosdiversiteit

De duur en intensiteit van ijstijden bepalen in sterke mate de hoeveelheid vocht in de atmosfeer en bodem. Deze af-/aanwezigheid van vocht blijkt een zeer bepalende factor voor de soortenrijkdom van het bos. Dit concludeert een internationaal onderzoeksteam geleid door de Utrechtse paleo-ecoloog dr. Timme H. Donders. Ze verkregen deze nieuwe inzichten door fossiel stuifmeel te onderzoeken in de sedimenten van het Meer van Ohrid, op de grens van Albanië en Noord-Macedonië. Het onderzoek, dat vandaag verscheen in Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, kan handvatten bieden voor bosbeheer om de veerkracht van bossen te vergroten bij toekomstige klimaatverandering.

‘De bosvegetatie in Noord-Europa is relatief soortenarm in vergelijking met Noord-Amerika en Oost-Azië. Dit komt door verschillen in klimaatontwikkeling van deze gebieden,’ legt Timme Donders uit. In Europa overleefden veel boomsoorten de ijstijden ternauwernood in gebieden rondom de Middellandse Zee. ‘Deze toevluchtsoorden, de zogenaamde refugia, in Italië, Spanje en de Balkan zijn gebieden met wat mildere klimaatcondities. In warmere perioden breidde het bos zich weer noordwaarts uit maar regelmatig overleefden populaties deze grote veranderingen niet en stierven ze uit in Europa,’ aldus Donders.

Onderzoek aan sedimentkern

Met een respectabele leeftijd van 1,4 miljoen jaar is het Meer van Ohrid niet alleen Europa’s oudste meer, maar ook het meest soortenrijke. Eerder onderzoek aan de 568 meter lange sedimentkern van dit meer wees al uit dat de ontwikkeling van het meer bepalend is voor de lokale soortenrijkdom. Het fossiele stuifmeel laat nu zien dat het gebied rondom het meer ook bepalend was voor het overleven van boomsoorten tijdens opeenvolgende ijstijden. Nieuwe analyses laten in detail zien hoe de diversiteit van het bos samenhangt met het komen en gaan van ijstijden van verschillende intensiteit. Donders: ‘Vanaf het ontstaan van het meer was het bos nog zeer divers en vrij stabiel van samenstelling met soorten die nu niet meer voorkomen in Europa zoals pecan en moerascipres. Na ongeveer 0,9 miljoen jaar nam de bosdiversiteit rondom het Meer van Ohrid sterk af en overleefden niet alle soorten de steeds langere en koudere ijstijden. Ook varieerde kortdurende klimaatschommelingen steeds sterker wat bijdroeg aan de afname van de bosdiversiteit.’

Opvallend is dat zowel de afnames en fases van herstel van de bosdiversiteit plaatsvonden tijdens koude periodes en dat juist op die momenten de hoeveelheid vocht kritiek was voor het voortbestaan van veel boomsoorten. Het steeds diepere en grotere meer heeft mogelijk bijgedragen aan de relatief lange periode van hoge diversiteit in het gebied. ‘Het diepe meer buffert het lokale klimaat enigszins wat voor lokaal mildere klimaatcondities zorgde. Om die reden is dit gebied lange tijd een heel effectief refugium gebleven totdat ook hier, omstreeks 0,9 miljoen jaar geleden, de ijstijden zo sterk werden dat verschillende boomsoorten definitief verdwenen,’ verduidelijkt de paleo-ecoloog. Een dergelijk lange serie van bosgeschiedenis uit Europa is zeer zeldzaam en de studie, gepubliceerd in het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, zal daarom van groot belang zijn voor toekomstig biodiversiteitsonderzoek.

Publicatie

Timme Donders, Konstantinos Panagiotopoulos, Andreas Koutsodendris, Adele Bertini et al., ‘1.36 million years of Mediterranean forest refugium dynamics in response to glacial–interglacial cycle strength’, Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA (2021) vol. 118, no. xx, e2026111118, https://doi.org/10.1073/pnas.202611