Europa’s oudste meer bevat 1,4 miljoen jaar aan Mediterrane klimaatgeschiedenis

Het meer van Ohrid is het oudste meer van Europa. Een internationaal team van wetenschappers heeft ontdekt dat het meer 1,36 miljoen jaar geleden is gevormd en sindsdien continu heeft bestaan. Door middel van diepe boringen in het meer was het team in staat de klimaatgeschiedenis van de gehele periode tot in detail te reconstrueren. Deze resultaten kunnen de nauwkeurigheid van klimaatscenario’s voor het Middellandse Zeegebied verbeteren. Het team, met paleo-ecologen dr. Timme Donders en prof. dr. Friederike Wagner-Cremer van de Universiteit Utrecht, publiceert het onderzoek vandaag in de online editie van Nature.

Het meer van Ohrid op de grens van Albanië en Noord-Macedonië staat bekend om zijn uitzonderlijk hoge biodiversiteit. Er leven meer dan 300 unieke (endemische) dier- en plantensoorten die nergens anders ter wereld voorkomen. Het onderzoeksproject waaraan de Utrechtse wetenschappers deelnamen, was gericht op het verkrijgen van nieuwe informatie over de ouderdom en het ontstaan van het meer, de klimaatgeschiedenis van het noordelijke deel van het Middellandse Zeegebied en de redenen voor de uitzonderlijk grote mate van endemisme en biodiversiteit.

Sedimentkernen analyseren

Met de boorcampagne op het meer van Ohrid kon het team tot een sedimentdiepte van 568m boren, gemeten vanaf de bodem van het meer, in water van 245m diep. Na dit veldwerk in 2013 kostte het de onderzoekers vijf jaar om de verkregen sedimentkernen te analyseren en, met een reeks onafhankelijke technieken, gedegen begrip te ontwikkelen van de vroegere klimaat- en milieuveranderingen.

Beter begrip van vroegere klimaatverandering

Met de omvangrijke reeks sedimenten kon het team de gehele klimaatgeschiedenis van het meer tot in detail reconstrueren. Geochemische en biologische indicatoren (pollen) van vroegere klimaatcondities die de onderzoekers in de kernen aantroffen, laten zien dat tijdens warme perioden (interglacialen) de regenval in de winter toenam in het noordelijke Mediterrane gebied. Met een klimaatmodel simuleerde het team deze toenames en liet het zien dat ze een gevolg zijn van sterker wordende lagedruksystemen in het westelijke Middellandse Zeegebied, met name tijdens de herfst. De neerslagtoename in het noordelijke Middellandse Zeegebied was hoogstwaarschijnlijk het resultaat van hogere zeewatertemperaturen. De huidige, door de mens veroorzaakte klimaatopwarming zou ook kunnen zorgen voor dergelijke lokale versterkte effecten van opwarming. Aangezien klimaatscenario’s van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) geen consistent beeld geven van de toekomstige klimaatverandering in deze regio, zullen de resultaten van de onderzoekers uit het meer van Ohrid toekomstige klimaatscenario’s preciezer kunnen afbakenen door de regionale klimaatmodellen te verfijnen.

Fossiele stuifmeelkorrels

Binnen het onderzoeksteam richtten de Utrechtse wetenschappers, onder wie ten tijde van het onderzoek ook dr. Aleksandra Cvetkoska, zich op de reconstructie van vroegere vegetatie door fossiele stuifmeelkorrels uit de sedimenten te analyseren. Het gebied rond Ohrid bleef ook tijdens de ijstijden warm en vochtig genoeg voor bosgroei. Snelle variaties in de hoeveelheid boompollen geven daardoor direct de vroegere veranderingen in temperatuur en neerslag weer.

Succesvolle boorcampagne

Het veldwerk van het team was een van de meest succesvolle boorcampagnes in een meer van het International Continental Scientific Drilling Program (ICDP). Dit internationaal consortium, waar Nederland sinds 2011 deel van uitmaakt, financiert wereldwijd boorexpedities voor wetenschappelijk onderzoek, zoals dat in het meer van Ohrid.

Publicatie

Bernd Wagner, Hendrik Vogel, Alexander Francke, Tobias Friedrich, Timme Donders*, (…), Friederike Wagner-Cremer*, Thomas Wonik, Xiaosen Zhang

Mediterranean winter rainfall in phase with African monsoons during the past 1.36 million years

Nature, 2019

* = werkzaam bij de Universiteit Utrecht