Gapen is ook aanstekelijk in solitair levende dieren

Voor het eerst is aanstekelijk gapen aangetoond in solitair levende dieren. Dat gapen aanstekelijk is, was al bekend bij mensen en andere sociale groepsdieren. Maar tot nog toe was onbekend of gapen ook aanstekelijk is voor dieren die weinig contact hebben met soortgenoten. Onderzoekers van de Universiteit Utrecht toonden het fenomeen samen met collega’s uit Leiden en Mexico nu aan bij orang-oetans. Ze publiceren hun bevindingen 17 december in Scientific Reports.

Gapen is heel aanstekelijk in mensen en andere groepsdieren die erg sociaal zijn, zoals honden, wolven, parkieten, chimpansees en bonobo’s. Het zien of horen van een gaap zorgt ervoor dat iemand zelf ook gaat gapen, met name tussen familieleden en vrienden. Onduidelijk was welk effect gapen heeft op diersoorten die voornamelijk alleen leven en niet zo vaak sociaal zijn met soortgenoten, zoals de orang-oetan.

Een internationale groep van onderzoekers van de Universiteit Utrecht, de Universiteit Leiden en Benemérita Universidad Autónoma de Puebla in Mexico onderzochten de aanstekelijkheid van gapen in orang-oetans in de Apenheul in Apeldoorn. Onder leiding van Jorg Massen (Universiteit Utrecht) observeerde het team orang-oetans die video’s te zien kregen van andere orang-oetans die ofwel aan het gapen waren, ofwel een neutrale expressie hadden. De onderzoekers ontdekten dat orang-oetans, net als mensen, gevoelig zijn voor het zien van gapen van soortgenoten.

Aanstekelijk gapen is een fenomeen dat de wetenschap al lange tijd bezighoudt, maar interessant genoeg weten we eigenlijk nog steeds niet wat de functie ervan is

“Aanstekelijk gapen is een fenomeen dat de wetenschap al lange tijd bezighoudt, maar interessant genoeg weten we eigenlijk nog steeds niet wat de functie ervan is. Juist door naar onze naaste verwanten te kijken en naar diersoorten die variëren in hun socialiteit proberen we daar een beter beeld van te krijgen", zegt gedragsonderzoeker Jorg Massen.

De onderzoekers keken niet alleen naar hoe aanstekelijk gapen is voor orang-oetans, maar ook of dit automatische gedrag beïnvloed wordt door hoe bekend de orang-oetans zijn met de individuen op de videobeelden. Om dit te onderzoeken kregen orang-oetans video’s te zien van groepsgenoten, onbekenden en een 3D-weergave van een orang-oetan genaamd Waldo (gedoneerd aan het team door graphics designer Paul Kolbrink van XYZ-Animation).

De onderzoekers ontdekten dat gapen inderdaad aanstekelijk is voor orang-oetans. De mensapen bleken vooral gevoelig te zijn voor de video’s van de ‘echte’ orang-oetans, ongeacht of deze van een groepsgenoot of onbekende soortgenoot waren. Een interessante bevinding is dat de orang-oetans niet zo gevoelig bleken te zijn voor een gapende Waldo.

De bevindingen van de studie tonen aan dat aanstekelijkheid van gapen niet alleen voorkomt bij hele sociale dieren. De resultaten laten zien dat deze aanstekelijkheid waarschijnlijk iets is dat álle mensapen vertonen. Volgens het onderzoeksteam is het belangrijk de aanstekelijkheid van gapen te blijven onderzoeken, met name in meer solitaire dieren zoals panda’s, schildpadden, katachtigen, vossen, evenals in slangen en andere reptielen. “Alleen door het bestuderen van dit eigenaardige gedrag in veel verschillende diersoorten kunnen we erachter komen waarom aanstekelijkheid van gapen bestaat en of het een specifieke functie heeft”, zegt eerste auteur Evy van Berlo van de Universiteit Leiden.

“Het grappige is dat wij soms ook moesten gapen als we de orang-oetans zagen gapen. Misschien is de aanstekelijkheid van gapen tússen soorten ook wel een interessante vervolgstap in het onderzoeken van dit gedrag”, aldus co-auteurs Alejandra Díaz-Loyo en Oscar Juárez-Mora van de Mexicaanse Benemérita Universidad Autónoma de Puebla.