Facultaire jaaropening Geesteswetenschappen: verbindende verhalen en geen gezeur
Romans en andere kunstvormen lopen vaak vóór op politiek en wetenschap als het gaat om belangstelling wekken voor in vergetelheid geraakte verhalen. Dat stelde prof. dr. Ann Rigney (Comparative Literature) in haar openingslezing ‘Verbeeldingskracht en her-verhalen’ tijdens de jaaropening van de faculteit Geesteswetenschappen op 1 september. Ze sprak over de rol van kunst in de vorming van herinneringsculturen en collectieve identiteiten. Voorafgaand aan deze lezing blikte decaan prof. dr. Keimpe Algra terug op het afgelopen jaar en vooruit naar het nieuwe jaar. Daarbij waarschuwde hij tegen “te veel zeuren”. Ook werden deze middag de facultaire scriptieprijzen uitgereikt: de gelukkige winnaars zijn Johanna Schulting en Quirine van der Meer Mohr.
De impact van de geesteswetenschappen
Met zo’n 200 aanwezigen zat de zaal goed vol. In zijn terugblik memoreerde Keimpe Algra dat het afgelopen jaar “roeriger dan gewend en verwacht” was geworden dankzij de studenten- en docentenbewegingen Nieuwe Universiteit Utrecht en Rethink UU. Hoewel Algra zich niet altijd kan vinden in de inhoud en de toon van hun boodschap, ziet hij de ontstane discussies als een positieve ontwikkeling. Hij benadrukte dan ook dat zijn deur ook in het komende jaar open blijft staan voor voortzetting van de discussie.
Ook ging hij in op het belang van medezeggenschap, een veelbesproken onderwerp in het afgelopen jaar. Het nieuwe instemmingsrecht van raadsleden op de begroting, de extra middelen voor raadsleden en de komst van een student-assessor per departement onderstrepen dit belang.
Behalve kritisch kijken naar wat niet goed gaat, moeten we ook onze zegeningen tellen en “niet te veel zeuren”, aldus Algra. Zo is er afgelopen jaar 21 fte aan wetenschappelijk personeel bijgekomen en heeft het facultaire plan voor de herziening van het masteraanbod het vertrouwen van het college van bestuur gekregen.
Vooruitblikkend op het nieuwe academisch jaar gaf Algra aan dat de impact van de geesteswetenschappen een belangrijk thema blijft: behalve economische impact vooral ook de culturele en persoonlijke impact (Bildung), en hoe we die definiëren tegenover het publiek, de politiek en wetenschappers uit andere vakgebieden. Andere aandachtspunten dit jaar worden de realisatie van een duurzame onderzoeksfinanciering en van goede ondersteuning voor onderzoekers en docenten in de context van gewijzigde middelen en veranderende eisen.
Verbeeldingskracht en her-verhalen
Ann Rigney sprak in haar lezing over de manier waarop mensen hun collectieve identiteit vormgeven door middel van verhalen, en hoe die verhalen door de tijd heen veranderen. Verhalen worden niet alleen verteld in bijvoorbeeld literatuur en films, maar ook via standbeelden, erfgoed en rituelen. Het plaatsen van een standbeeld of het conserveren van een monumentaal gebouw zijn duidelijke voorbeelden van actieve herinnering. Wanneer mensen op zeker moment vinden dat een bepaald verhaal niet meer bij hun identiteit aansluit, dan begint een proces van actief vergeten. Een recent voorbeeld is het verwijderen van het standbeeld van de Britse kolonialist Cecil Rhodes in Kaapstad (Zuid-Afrika). Hoe komt er een nieuw verhaal voor in de plaats?
Rigney benadrukte dat dit herverhalen altijd langzaam en nooit zonder moeite gaat. In haar lezing liet ze aan de hand van uiteenlopende voorbeelden zien dat romans, films en andere kunstvormen een bijzondere rol spelen als “katalysator van herverhalen”. Veel van haar voorbeelden hadden betrekking op het koloniale verleden, een verhaal bij uitstek dat in vergetelheid is geraakt en waar nu een proces van herverhalen op gang lijkt te komen (genoemde voorbeelden o.a. het boek Three-Day Road van Joseph Boyden (2005) en de zogenaamde IBIS trilogie van Amitav Ghosh, Sea of Poppies (2008), River of Smoke (2011), en Flames of Fire (2015)).
Juist omdat schrijvers vaak personages kiezen die “aan de rand van de samenleving staan”, zijn zij in staat om een verhaal dat naar de marge van ons collectieve geheugen is verdwenen, nieuw leven in te blazen. “Kunst kan belangstelling genereren bij mensen die geen belanghebbende zijn”, aldus Rigney.
Tot besluit benadrukte ze dat ook de identiteit van de geesteswetenschappen wordt bepaald door verhalen. In de openingswoorden van de decaan over de impact van de geesteswetenschappen zag ze al signalen dat het gangbare verhaal over ‘rendement’ ook aan herverhalen onderhevig zal worden. Deze conclusie sloot nauw aan bij de openingslezing die prof. dr. Beatrice de Graaf (hoogleraar History of International Relations & Global Governance) een dag eerder had gehouden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, waarin zij het ‘rendement’-verhaal en het ‘Bildung’-verhaal over wetenschap tegen elkaar afwoog.
