Hoe studenten, docenten en de samenleving van elkaar kunnen leren voor een duurzame toekomst

De samenleving staat voor een groot aantal complexe uitdagingen op het gebied van duurzaamheid, die nieuwe manieren van denken en doen vereisen. Dit geldt ook voor universiteiten, die zich moeten aanpassen aan en het voortouw moeten nemen bij de aanpak van wereldwijde veranderingen, ongelijkheid en een onzekere toekomst.

Een deel hiervan is een verschuiving van de traditionele collegezaal naar onderwijs waar studenten de tijdens hun studie opgedane kennis kunnen toepassen in de echte wereld. Voor laatstejaars bachelorstudenten Global Sustainability aan de Universiteit Utrecht is The Consultancy Project zo’n vorm van onderwijs.

Tijdens dit vak onderzoeken en beantwoorden studenten in groepen een vraag die door een medewerker van een externe organisatie wordt gesteld. Op die manier leren ze hoe ze hun academische kennis relevant kunnen maken voor echte duurzaamheidsuitdagingen van bedrijven, ngo's of lokale overheden, vertelt cursuscoördinator Brian Dermody, onderzoeker aan het Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit Utrecht. Het is ook een belangrijke manier waarop wij als instituut relaties kunnen opbouwen met de samenleving en alert kunnen blijven op het soort duurzaamheidsuitdagingen waar zij mee worstelen.

Ontmoet de partners

Jeroen Heemsbergen is programmamanager bij Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, een uniek samenwerkingsverband tussen grondeigenaren, gemeenten, de provincie Utrecht en andere organisaties die samenwerken om ervoor te zorgen dat de unieke natuur, het landschap en het cultureel erfgoed van het gebied behouden blijven voor toekomstige generaties.

Tijdens de pandemie hebben we een drastische toename van bezoekers aan het Nationaal Park meegemaakt, legt Heemsbergen uit. De meerderheid komt met de auto, en wanneer de aangewezen parkeerterreinen vol zijn kan dit leiden tot wild parkeren, waardoor de kwetsbare ecosystemen van het park onder druk komen te staan. We begonnen ook meer conflicten te zien tussen bezoekers en parkwachters. Voor de allereerste keer moest een deel van het park meerdere keren worden gesloten omdat er te veel mensen met de auto kwamen.

De organisatie vroeg de studenten te onderzoeken hoe de Utrechtse Heuvelrug kan overstappen op duurzame bezoekersmobiliteit. Bezoekers moeten uit de auto worden gelokt en gebruik maken van duurzamere alternatieven. We waren erg geïnteresseerd in hoe het huidige openbaar vervoersnetwerk efficiënter kan worden gebruikt, en hoe de lokale informatievoorziening kan worden verbeterd.

Maacq Oase, een samenwerking tussen ontwerpstudio's Omlab en Fillip Studios, is een circulaire oplossing om de schadelijke effecten van stikstofdepositie in de natuur tegen te gaan. De Maacq Oase-objecten zijn gemaakt van Omlab's milieuvriendelijke 3D-printbare calciumrijke pasta, gemaakt van waterzuiveringsafval, en worden in een met stikstof verzuurde omgeving geplaatst. Door natuurlijke erosie door wind en regen lossen ze na verloop van tijd op en geven ze langzaam calcium af aan de grond, waardoor de zuurgraad daalt. Er worden zaden aan toegevoegd om tegelijkertijd de biodiversiteit te vergroten, en de structuur zelf vertelt voorbijgangers een verhaal over de invloed van de mens op de natuur.

Voordat we deze objecten in de natuur plaatsen, moeten we meer weten over hun impact op het milieu, legt Lotte Holterman van Fillip Studios uit. Daarom hebben we de studenten gevraagd te onderzoeken hoe en waar Maacq Oase het meest effectief kan worden ingezet om de bodemkwaliteit te verbeteren, de biodiversiteit te bevorderen en het publiek bewust te maken.

Dan is er ook nog Wij.land, een organisatie die samenwerkt met boeren, natuurorganisaties, ondernemers en anderen om een gezond en veerkrachtig veenweidelandschap te bevorderen, waar landbouw en natuur samenkomen in duurzame businessmodellen. Veel van dit werk draait erom boeren in staat te stellen nieuwe ideeën uit te testen in pilots en hen vervolgens te helpen die pilots op grotere schaal in te zetten, vertelt Vincent de Leijster, coördinator monitoring, evaluatie en leren.

Om dit te doen werken ze samen met Earthwatch, een goed doel gespecialiseerd in het ontwikkelen van citizen science om veranderingen in het milieu te monitoren. Door met onze studenten samen te werken wilden de twee organisaties leren hoe participatieve monitoringinstrumenten kunnen worden gebruikt om de bodem- en waterkwaliteit in het Nederlandse veenweidegebied te meten, en hoe de implementatie moet worden georganiseerd om de leerervaring voor boeren te optimaliseren.

Werken met studenten

Waarom willen deze uiteenlopende organisaties eigenlijk met studenten werken? Kort gezegd: nieuwe perspectieven, zegt Holterman. Het is inspirerend en leuk om frisse input te krijgen van jongere mensen met een andere achtergrond dan de onze. De Leijster is het daarmee eens. We voelden ons aangetrokken om met studenten te werken vanwege hun diversiteit aan interesses en opleidingsachtergronden, maar vooral ook hun enthousiasme. Deze generatie studenten heeft heel wat te verwerken, vervolgt Holterman. Ze zijn opgegroeid in een ongelooflijk ingewikkelde tijd met veel verschillende maatschappelijke en ecologische vraagstukken. We merken een groot bewustzijn over deze zaken en tegelijkertijd veel energie en doorzettingsvermogen om er iets aan te doen. Wij denken dat het van groot belang en van grote waarde is om deze generatie te betrekken bij het ontwikkelen van oplossingen voor de vraagstukken waar we voor staan.

Het bereiken van impact

Leidt het werken met studenten dan ook tot bruikbare inzichten? Zeker, zegt De Leijster. Door met de studenten en de boeren in het veld te zijn en onze inzichten vanuit verschillende invalshoeken te delen, denk ik dat alle betrokkenen nieuwe dingen hebben geleerd.

Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug kreeg van hun groep het advies om een integrale startpuntenkaart te ontwikkelen, die bezoekers stimuleert om met andere middelen te reizen dan met de auto, of om te parkeren op aangewezen plekken buiten de natuur. Dit advies nemen we mee in een internationaal EU-projectvoorstel over duurzame mobiliteit binnen natuurgebieden, aldus Heemsbergen.

Voor Omlab en Fillip Studios heeft het onderzoek van de studenten het project naar een hoger niveau getild, maar ook gewezen op de complicaties waar ze rekening mee moeten houden. We hebben een solide meerjarenplan kunnen maken om Maacq Oase van de grond te krijgen - of eigenlijk op de grond, zegt Holterman. Het idee is om een fonds op te nemen waarbij de winst wordt gebruikt om nog meer wetenschappelijk onderzoek en ecologische projecten te financieren.

Van uitdaging naar succes

Tussen de successen waren er ook enkele misschien te verwachten uitdagingen. In het begin moesten we onze verwachtingen een beetje bijstellen over wat de studenten aan beschikbare kennis en tijd konden leveren, vervolgt Holterman. Voor Jeroen Heemsbergen van het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug gaat het erom geduldig te zijn en de studenten voldoende ruimte te geven om te leren. Het is soms moeilijk om micro-managing los te laten, maar meestal leveren de studenten geweldig werk als je ze het vertrouwen en de ruimte geeft die ze nodig hebben.

Heemsbergen benadrukt dat studenten veel maatschappelijke waarde kunnen toevoegen als ze de kans krijgen om aan echte vraagstukken te werken. En wat echt belangrijk is," vult Holterman aan, is dat er een enigszins gelijkwaardige uitwisseling is tussen studenten en seniors. In traditionele stages worden studenten gewoon 'aan het werk gezet' en moeten ze leren van 'de ervarene die het allemaal weet'. In werkelijkheid kunnen organisaties zó veel leren van studenten. Als je dat voor ogen kunt houden, is dat voor iedereen beter. De Leijster vult aan: We zouden graag zien dat een deel van de studenten betrokken blijft via een vervolgstage.

In die zin, reflecteert coördinator Brian Dermody, leren studenten, maatschappelijke stakeholders en docenten allemaal samen. En uiteindelijk willen we dat het werk van de studenten op een zinvolle manier bijdraagt aan het helpen van onze partners om hun duurzaamheidsdoelen te bereiken, en zo een echte maatschappelijke impact hebben.