"Innovatie an sich is geen ethisch argument"

De Utrecht Data School (UDS) doet onderzoek naar de impact van dataficatie op burgerschap en democratie. Dat doen de onderzoekers onder andere door workshops over dataethiek te geven aan gemeenten. David van den Berg, Iris Muis, Mirko Schaefer en Lotje Stiffels vertellen aan iBestuur over hun bevindingen.

Het Zeitgeist Narratief

De onderzoeker waarschuwen dat technologie en data niet neutraal zijn en benadrukken het belang van een ethische discussie over elk dataproject waar gemeentes aan beginnen. Het grootste probleem dat zo'n discussie in de weg staat is wat de UDS het 'Zeitgeist Narratief' noemen: het idee dat technologische ontwikkeling in zichzelf waarde heeft en onontkoombaar is, omdat we mee moeten gaan met de tijd en competitie voor moeten blijven.

Ethische verantwoording in de praktijk

Het Zeitgeist Narratief wordt tijdens de workshops soms als argument gebruikt, maar soms ook als verklaring voor een gevoel van machteloosheid. Ondanks dat ambtenaren goed ethisch kunnen reflecteren, hebben ze niet het gevoel dat ze de praktijk kunnen veranderen. "Wij hopen dat grotere bewustwording zal helpen om niet in de val van het Zeitgeist narratief te trappen," schrijven de onderzoekers. "Verandering brengen in deze manier van denken is natuurlijk niet makkelijk, zeker niet omdat ambtenaren weinig kunnen doen aan de politieke wens om ‘de nieuwe tijd bij te benen’. Maar er kan een grote stap gezet worden als we inzien dat innovatie an sich geen ethisch argument is. De ethische verantwoording voor dataprojecten moet niet afgeschoven worden op een tijdsgeest."