Steven Raaijmakers: "Leer leerlingen om zelf keuzes te maken"
“Leer leerlingen in het voortgezet onderwijs om zelf bewust keuzes te maken tijdens hun leerproces.” Dat is het belangrijkste advies van Steven Raaijmakers aan scholen naar aanleiding van zijn promotieonderzoek naar zelfgestuurd leren. Het onderzoek vond plaats in de onderbouw havo en vwo. “In de bovenbouw, in het vervolgonderwijs en ook in je werkzame leven wordt van je verwacht dat je bewust omgaat met je leerproces. Scholen kunnen leerlingen al vanaf de onderbouw helpen om te leren kiezen tijdens dit proces”, aldus Steven.
Zelfgestuurd leren
Van leerlingen wordt verwacht dat zij de vaardigheid ontwikkelen om hun eigen leerproces te sturen (zelfgestuurd leren). Omdat het niet eenvoudig is om je deze vaardigheden eigen te maken, wordt al jaren onderzoek gedaan naar effectieve manieren om leerlingen te trainen en te ondersteunen.
We weten uit onderzoek (Kostons, Van Gog & Paas, 2012) dat je scholieren via videobeelden kan trainen in twee belangrijke aspecten van zelfgestuurd leren: zelfbeoordeling en taakselectie. Zelfbeoordeling gaat over het beoordelen van je eigen vaardigheden en taakselectie over het kiezen van een moeilijkere of makkelijkere taak.
Het onderzoek
Om vaardigheidstrainingen met videobeelden goed te kunnen implementeren in het voortgezet onderwijs is het van belang om te weten of leerlingen de vaardigheden die ze voor een bepaald vak hebben ontwikkeld, ook kunnen inzetten binnen een ander vak. Het onderzoek van Steven richtte zich voornamelijk op deze vraag.
Experimenten in onderbouw havo en vwo
Steven heeft op een aantal scholen verschillende experimenten uitgevoerd onder leerlingen in de onderbouw havo en vwo. Aan de basis van het onderzoek lagen vaardigheidstrainingen: videovoorbeelden die het zelfgestuurd leren ondersteunen. Een deel van de leerlingen volgde een training, een deel niet. De trainingen waren inhoudelijk allemaal gericht op het vak biologie.
Het sturen van het eigen leerproces
Eerst is onderzocht of leerlingen de vaardigheden die ze in de training hadden ontwikkeld konden toepassen binnen het vak waarvoor ze de vaardigheden hadden geleerd (biologie). Dat bleek zo te zijn. Daarna ging Steven een stap verder, en onderzocht of de leerlingen in staat waren om voor andere – fictieve - leerlingen taken uit een ander domein (wiskunde) te kiezen. Ook dat bleek zo te zijn.
“Dat voorspelde veel goeds”, aldus Steven. “Maar, ik wist ook dat het kiezen van taken voor anderen anders kan zijn dan keuzes maken voor jezelf. En bovendien is er een verschil tussen een taak kiezen voor een ander, of een taak kiezen voor jezelf en die taak vervolgens ook echt moeten maken.” In een volgend experiment kozen leerlingen wiskundetaken voor zichzelf, en maakten ze de opgaven vervolgens ook. Toen bleek dat de leerlingen uit het onderzoek niet in staat om de vaardigheden die zij binnen het vak biologie hadden opgedaan, toe te passen binnen het vak wiskunde. Oftewel, het sturen van het eigen leerproces lukte niet.
En dat is jammer, aldus Steven. “Het zou mooi zijn als we beter in beeld krijgen welke ondersteuning leerlingen nodig hebben om de vaardigheden die ze opdoen binnen een bepaald vak, wél te kunnen inzetten voor hun zelfgestuurd leren bij een ander vak. Want het is natuurlijk het mooist voor het leren als je ontwikkelde vaardigheden bij verschillende vakken kan inzetten.”
Laat docenten leerlingen helpen
Wat het onderzoek Steven met name heeft geleerd is dat je leerlingen al vroeg de ruimte moet geven om zelfgestuurd leren te ontwikkelen. “Geef ze de kans om tijdens het leren en tijdens het maken van opgaven stil te laten staan bij de vraag: welke opgave maak ik hierna? Sla ik de volgende over, of is het juist goed die ook te maken? Veel methodes faciliteren dit tegenwoordig al: zij vermelden bij een vraag welke vraag daar mooi op aansluit. Het is mooi dat dit gebeurt in lesboeken, maar het zou nog mooier zijn als leerlingen zelf worden uitgedaagd die keuzes te maken. De docent kan hier een rol in spelen.”
Bewust kiezen en stilstaan bij het waarom van een keuze (waarom zou ik de volgende opgave maken?) bereidt de leerlingen voor op de toekomst. “Als je in de onderbouw leert om bewust te kiezen en je bewust te zijn waarom je iets wel of niet doet, dan profiteer je daar niet alleen de rest van je schooltijd, maar ook daarna van.” Steven benadrukt dat het ook gewoon fijn is als je je leerproces efficiënt en effectief in kan richten, ook als dat niet door een ander van je wordt verwacht: “Toen ik me onlangs voorbereidde op het examen van een taalcursus, heb ik zelf bewust afgewogen welke stof ik ging voorbereiden en hoe. Ik heb mijn tijd hierdoor goed kunnen besteden, en ging met vertrouwen naar mijn examen toe – en ja, ik heb het gehaald.”
De promotie van Steven Raaijmakers vond plaats op 16 februari 2018.