Promoveren als bijbaan: ervaringen van buitenpromovendi

In Promoveren als bijbaan verzamelden Meike Bokhorst van de Universiteit Utrecht en Pauline Westerman (Rijks Universiteit Groningen) ervaringsverhalen van buitenpromovendi. Deze onderzoekers vormen een bijzondere categorie wetenschappers die hun baan combineren met promoveren. Zij voelen zich in de academische wereld soms buitengesloten en staan er ogenschijnlijk vaak alleen voor. Aan de andere kant brengen zij inzichten en praktijkervaring mee die bijzonder relevant kan zijn, ook voor andere onderzoekers.

Bokhorst en Westerman hebben een aantal rijksambtenaren met een juridische en of beleidsbaan gevraagd te reflecteren op hun promotietraject en daarbij waarschuwingen en adviezen te geven aan toekomstige buitenpromovendi. Hun verhalen blijken van grote waarde – eigenlijk voor iedereen die zich aan het schrijven van een proefschrift zet.

Steeds meer rijksambtenaren ambiëren een academische schaduwcarrière. Zij zetten zich aan het schrijven van een academisch proefschrift en worden daarmee ‘buiten promovendus’ van een universiteit iemand die niet door de universiteit wordt betaald, maar promoveert naast een andere baan.

Van buitenpromovendus naar buitenbeentje is een kleine stap. Ze worden door de universiteiten niet altijd betrokken bij het academisch bedrijf. Maar ook door hun directe collega’s worden zij veelal beschouwd als excentriekelingen die een wonderlijke droom najagen. Het bestaan als buiten promovendus blijft in de kern eenzaam geploeter in de schaarse avonduren en vrije dagen.

Welke last nemen ze eigenlijk op hun schouders, hoe komen ze te midden van de ambtelijke hectiek tot intellectuele verdieping en hoe zorgen ze ervoor dat het proefschrift hun loopbaan vleugels geeft? Er komen steeds meer begeleidingstrajecten en faciliteiten vanuit werkgevers ter ondersteuning. Maar hoe ervaren zij dit proces zelf?

Buitenbeentje, buitengewoon mens of buitenaards wezen?

Meike Bokhorst en Pauline Westerman verzamelden in Promoveren als bijbaan ervaringsverhalen van buitenpromovendi. Het gaat in daarbij veelal om rijksambtenaren die een juridische of beleidsbaan hebben gecombineerd met het promoveren.

In hun verhalen zijn opvallende overeenkomsten aan te wijzen. Bijvoorbeeld de betrekkelijk korte tijd waar zij hun proefschrift schreven. Statistisch bewijs ontbreekt, maar buitenpromovendi lijken nauwelijks langer over het proefschrift te doet dan de promovendi die ervoor betaald worden en daar – behoudens enkele onderwijsverplichtingen – de hele werktijd aan te besteden. Hoe is dat mogelijk?

De redacteuren zien daarvoor een aantal mogelijke verklaringen:
 

• Ten eerste: ‘de buitenpromovendus is een uiteraard uniek menstype, wellicht behept met een buitengewone ijver, motivatie en werklust. Anders zouden ze er immers nooit aan zijn begonnen,’ aldus de samenstellers.
• Ten tweede is het mogelijk dat de ervaringen met de praktijk van alledag de context verschaffen waarbinnen de academische literatuur direct kleuring en betekenis krijgt. Sombere overwegingen met betrekking tot de zin van de onderneming lijken een minder grote plaats in te nemen. Het proefschrift blijkt juist een vrijplaats waar de buitenpromovendus zijn eigen ideeën kan ontwikkelen.
• Ten derde lijkt de buitenpromovendus in het algemeen minder geplaagd wordt door mentale problemen. Daarbij kan een rol spelen dat de gemiddelde leeftijd van de buitenpromovendus hoger ligt en deze minder gehinderd wordt door de onzekerheden en de ‘life events’ waar de gemiddelde twintiger zich mee geconfronteerd ziet.
• Ten vierde: de buitenpromovendus heeft simpelweg weinig tijd. En alleen al het simpele feit dat niet alle welslagen en persoonlijke welbevinden afhangt van het proefschrift lijkt de taak lichter te maken en beter te organiseren.
• Tenslotte kan het, zo schrijven de samenstellers, natuurlijk ook zo zijn dat buitenpromovendi ‘gewoon buitenaardse wezens’ zijn. De ervaringsdeskundigen in het boek lijken over het algemeen zonnige naturen te zijn; weloverwogen mensen ook die methodisch te werk gaan en zich gedegen en zorgvuldig voorbereiden op de verschillende taken.

Over de redacteuren

Dr. Meike Bokhorst is onderzoeker bij Institutions for Open Societies en het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. Daarnaast is zij verbonden aan de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en als projectleider Armoede aan de Nationale Ombudsman.

Prof. dr. Pauline Westerman is als hoogleraar rechtsfilosofie verbonden aan de Rijks Universiteit Groningen en programmamanager voor de Academie voor Wetgeving en Overheidsjuristen.