In de praktijk: Wetenschappers in de publieke arena

Je mengen in het publieke debat is belangrijk en biedt kansen voor wetenschappers, maar er zijn er ook risico’s. Zo moet je bij lastige onderwerpen voorbereid zijn op heftige reacties, soms uit onverwachte hoek. Daarom organiseert de Universiteit Utrecht de programmaserie 'Wetenschappers in de publieke arena'. In deze interactieve serie bespreken wetenschappers en ondersteuners hun rol in het publieke debat, en hoe ze deze rol kwalitatief en veilig kunnen vervullen. De serie wordt georganiseerd door Sicco de Knecht en Sake Slootweg van het Open Science Programma, persvoorlichter Iris Kruijen en Stephanie Helfferich van het Centrum voor Wetenschap en Cultuur.

“Ik werd gevraagd om een sessie te modereren met Utrechtse wetenschappers die veel in de publiciteit kwamen. De rector wilde met hen nadenken over wat de spelregels zijn als het om publieke interactie gaat. Vanuit het Open Science programma, Communicatie en het Centrum voor Wetenschap en Cultuur zagen wij hier direct een breder thema in: wat betekent meer maatschappelijke betrokkenheid – een doel van Open Science – voor de rol die je als wetenschapper inneemt in de publieke arena? 

Omdat er niet één manier is om deze rol in te vullen, vinden we niet dat we harde voorschriften moeten vaststellen. Het is belangrijker om wetenschappers het theoretisch kader en de ervaringen, ook die van anderen, mee te geven om deze keuze bewust zelf te maken.  

Tijdens de sessies zagen we dat elke collega wel zo’n ervaring heeft. Soms zijn dat hele positieve ervaringen en soms minder fijn. We zien dat het voor collega’s relevant is om hier op te reflecteren, en te weten dat ze er niet alleen voor staan.” 

Sicco de Knecht is programmacoördinator van het Open Science Programma. 

De uitwisseling tussen zeer ervaren en minder ervaren onderzoekers liet zien dat sommige collega’s zonder vrees elk podium bestijgen, terwijl anderen bedachtzaam afwegen of het publiek, de gasten en het onderwerp goed passen bij de wetenschapper. Het gros van de gedeelde ervaringen bleek positief en soms zelfs jaloersmakend creatief en spannend, al hebben de - veel minder vaak voorkomende - negatieve ervaringen van bedreiging en online trollen veel indruk gemaakt. Ik was blij te horen dat de Universiteit Utrecht bij dit soort situaties hulp biedt, zowel juridisch als een luisterend oor waar nodig. Als je je afvraagt hoe anderen van hun ervaringen leren of als je onzeker bent over je rol als wetenschapper in de publieke ruimte, raad ik je van harte aan je voor de volgende serie in te schrijven.

Ik volgde de bijeenkomsten van deze serie vanuit mijn interesse in de vertaling van wetenschappelijke kennis naar een (massa)publiek. Het fijne ervan vond ik de constructieve en open sfeer en het feit dat de persoonlijke ervaringen van deelnemers centraal stonden. Een groot pluspunt was de diversiteit van de groep: van mensen met veel media-ervaring tot mensen die vooral benieuwd zijn naar hoe het werkt, van Geesteswetenschappers tot mensen van Geneeskunde, en van universitair docenten tot collega’s van communicatieafdelingen.

Als een wetenschapper met relatief veel ervaring met media-optredens, vond ik het erg waardevol om ervaringen uit te wisselen met collega’s. Met name omdat het een mooi platform biedt om tips uit te wisselen, en met elkaar te reflecteren op de rol die wetenschappers binnen de publieke arena kunnen en willen spelen.

Wanneer ik wetenschappers begeleid rondom persoptredens, vind ik het belangrijk om te weten waar zij tegenaan lopen. Door de uitwisseling van ervaringen met collega’s van verschillende disciplines heeft deze serie me daar meer inzicht in gegeven. Dat is heel waardevol als persvoorlichter. Over je onderzoek vertellen in de media, werkt als een schot hagel: je weet nooit precies wat je losmaakt. Dat maakt naar buiten treden als wetenschapper interessant en spannend, maar ook kwetsbaar. Ik denk dat het als persvoorlichter heel belangrijk is om je daarvan bewust te zijn en dat mee te nemen in je advies.

Tekst: Stephanie Helfferich