Onderzoek naar transpersonen in het gevangeniswezen

Persoon met bordje trans rights are human rights

Pauline Jacobs, docent en onderzoeker straf(proces)recht, mensenrechten en het penitentiaire recht, doet onderzoek naar kwetsbare gedetineerden, meer specifiek transgender gedetineerden. 

De laatste jaren neemt de steun voor de klassieke idee dat geslacht binair is af. Binnen het gevangeniswezen wordt echter nog steeds uitgegaan van binaire geslachten. Vragen rondom de (rechts)positie van transgender gedetineerden dringen zich op, niet alleen rondom de plaatsing in een mannen- of vrouweninrichting, maar ook met betrekking tot de bejegening en behandeling van deze groep. Hoewel LHBTQI-kwesties de laatste tijd maatschappelijk en juridisch meer aandacht krijgen, ook in Europees perspectief, ontbreekt inzicht in de omvang van de groep transgender gedetineerden, de problemen waar zij tegenaan lopen en de mensenrechtelijke aspecten van de behandeling van de groep.

Mensenrechtelijke aspecten die hierbij van belang zijn zijn bijvoorbeeld het recht om gevrijwaard te blijven van discriminatie, het recht op privé leven en menselijke waardigheid, het recht op veiligheid en het recht op medische zorg. Sociale isolatie en stigmatisatie liggen daarnaast op de loer. De huidige tijd vraagt om instituties die in staat zijn te reageren op ontwikkelingen in de samenleving. Dit betekent dat het gevangeniswezen gevraagd wordt om te reageren op ontwikkelingen in de detentiepopulatie, en nieuwe kwetsbaarheden die daarbij horen. Om probleemoplossend en probleemvoorkomend te opereren binnen gesloten instituties dient rekening gehouden te worden met een diverse detentiepopulatie, die een weerspiegeling vormt van de vrije maatschappij. 

Onderzoeksvragen

Relevante onderzoeksvragen die aan bod komen in dit onderzoek zijn:

  1. Hoe groot is de groep transgender gedetineerden in Nederland?
  2. Tegen welke problemen lopen transgender gedetineerden aan?
  3. Is de behandeling en bejegening van deze groep in lijn met de mensenrechtenstandaarden terzake?
  4. Welke verbeteringen zijn noodzakelijk en/of wenselijk waar het gaat om de behandeling van transgender gedetineerden in het licht van deze standaarden? 

Om de centrale vragen van dit project te beantwoorden zijn traditioneel juridische onderzoeksmethoden gecombineerd met empirische onderzoeksmethoden. Het empirische onderzoek omvat in totaal zeventien semigestructureerde interviews. Interviews werden gehouden met professionals uit de penitentiaire praktijk die beschikken over ervaring in de omgang met transgender gedetineerden en/of de bijstand aan transgender cliënten. Interviews werden gehouden met vijf ex-gevangenisdirecteuren, vier strafrechtadvocaten, drie leden van commissies van toezicht van verschillende penitentiaire inrichtingen, een voormalig selectiefunctionaris en een voormalig medisch adviseur van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Daarnaast is gesproken met een beleidsadviseur van een belangenvereniging van transgender personen en is gesproken met twee transgender ex-gedetineerden over hun ervaringen gedurende hun tijd in detentie.

Een uitgebreid interview met onderzoeker Pauline Jacobs over dit onderzoek is gepubliceerd in NRC op 18 januari 2023: ‘Dan staat er plotseling een trans vrouw bij de mannengevangenis. Hoe ga je daar dan mee om?’

Publicaties: