Verzetsheldin Truus leeft voort aan de singel

De Utrechtse rechtenstudente Truus van Lier (22 april 1921 – 27 oktober 1943) ging jong in het verzet en overleefde de oorlog niet. Maar haar naam wordt op een bijzondere manier levend gehouden. Dichter en jurist Hanneke van Eijken, die ook rechten studeerde in Utrecht en nu docent en onderzoeker is aan de Universiteit Utrecht, sprak met Frank de Munnik, de beheerder van een uniek monument.

Door Hanneke van Eijken

In de straten is het al lente, de zon werpt giraffenvlekken op de stoeptegels. Ik fiets over de brug richting de singel en denk aan rechtenstudente Truus van Lier die hier ooit fietste. Nu de witte wolken door de felblauwe lucht drijven en in de verte een hond achter een stok aanrent, is het moeilijk voor te stellen hoe zij hier vlakbij op 3 september 1943 een hoofdcommissaris van de politie neerschoot. Ze was toen 22. Truus had speciaal een binnenzak in haar geruite jas laten naaien, om haar pistool in te stoppen. Haar moed om zo jong te strijden voor haar waarden fascineert me. Ook ik studeerde rechten in deze stad, maar in een heel andere tijd. 

Op een bankje aan de singel, ter hoogte van de Geertekerk, ontmoet ik Frank de Munnik. Het monument dat hij voor Truus samen met een groep vrijwilligers beheert, bevindt zich recht tegenover ons, aan de andere kant van het water. Over een week of twee zal het waarschijnlijk wat meer opvallen, maar wie goed kijkt ziet toch echt de naam TRUUS in gele narcissen tussen het gras uit springen. Al zestien jaar lang is dit monument in de lente een paar weken zichtbaar.

Frank is muziekdocent aan het Utrechtse conservatorium, dat verbonden is met de geschiedenis van de familie Van Lier. Hij legt uit: “Bertus van Lier, de neef van Truus, gaf voor de oorlog les op het conservatorium. Op 10 mei 1940 bood hij zijn ontslag aan en ging in het verzet.” Frank vertelt zijn studenten elk jaar over de verzetsdaden van Truus en Bertus. Ook Trui, de jongere zus van Bertus, was een heldin. Zij bracht tijdens de oorlog zeker 150 Joodse kinderen in veiligheid, via een Utrechtse crèche die bekend werd als de ‘Kindjeshaven’. 

“De familie Van Lier had voor de oorlog al Joodse onderduikers in huis, ze wisten al heel vroeg wat er speelde en ondernamen actie,” verklaart Frank. “Truus moet echt een vastberaden jonge vrouw zijn geweest. Ze smokkelde wapens, bracht mensen naar onderduikadressen en nam in het geheim foto’s van vliegbasis Soesterberg. Het ‘mannenwerk’, zeg maar. Ze heeft hele grote risico’s genomen.”

De liquidatie van Gerardus Johannes Kerlen, de Utrechtse NSB-hoofdcommissaris van de politie, was Truus’ laatste grote verzetsdaad. Kerlen stuurde de jodenjagers aan. Elf dagen later werd Truus opgepakt in een café in Haarlem, nadat ze was verraden. Na een kort verblijf in de gevangenis aan de Gansstraat en daarna in Amsterdam werd ze afgevoerd naar concentratiekamp Sachsenhausen. Niet lang na aankomst werd ze gefusilleerd, getuigen vertellen naderhand dat ze zingend naar het vuurpeloton is gelopen, samen met twee andere verzetsstrijders. Frank: “Haar vader heeft lange tijd niet geweten wat er met haar was gebeurd. In het archief kun je nog een advertentie van hem vinden die hij na de oorlog plaatste in de kranten, om zijn dochter te vinden.”

Hier zitten we dan, een jurist en een muziekdocent, bijna 77 jaar later, op een bankje in de zon, vlakbij de plek waar Truus haar laatste verzetsdaad pleegde. Het is moeilijk te bevatten hoeveel moed dat heeft gevergd. Mensen blijven staan om een praatje te maken. We wijzen ze op de bloemen, op het verhaal van Truus. Het is een ondergronds monument, met stevige wortels, zichtbaar voor wie goed kijkt. Een perfect monument voor een verzetsstrijder.
 

Gedicht voor Truus

Je bent negentien en overal barst geweld
als glas uit sponningen en je kiest
het recht als wapen
boven je laatste examen schreef je in blokletters
over rechtvaardigheid en hoe
die soms hapert

ik volg je stappen over de brug vandaag
wolken trekken in schuimkoppen door de lucht
grind knerpt onder schoenen van hardloopsters

je naaide een binnenzak in je jas
een katoenen kamer voor je revolver

hoe lang is honderd meter van brug naar doelwit?
hoe lang klinken twee schoten na in je hoofd?
hoe loop je zingend naar een peloton?

aan de singel staat je naam in narcissen
de wortels houden elkaar ondergronds vast
zoals het recht groeit in een netwerk van taal

ik sta in een dag doorzichtig als glas, ik lees je
stappen als kompas, je zingt nog altijd na
 

Hanneke van Eijken

VersVrijheid

Dit artikel en dit gedicht komen uit VersVrijheid, een bijzondere gratis krant met poëzie, interviews, verhalen en oorlogsfoto's voor de viering van 75 Jaar Vrijheid in Utrecht. Hij is verschenen in een papieren oplage van 15.000, verspreid door de stad en ook digitaal te lezen. VersVrijheid is een initiatief van het Utrechts Stadsdichtersgilde.
Ooggetuigen, die nu nog in leven zijn, komen aan het woord. Er staat poëzie in de krant van Utrechtse dichters van binnen en buiten het Utrechts Stadsdichtersgilde, maar ook van internationale dichters die niet in vrijheid konden of kunnen schrijven. Historicus Ad van Liempt schreef een bijdrage, burgemeester Jan van Zanen ook. 

Het artikel en het gedicht over Truus van Lier zijn geschreven door Hanneke van Eijken, dichter, jurist en als docent en onderzoeker op het gebied van Rechtsgeleerdheid verbonden aan de Universiteit Utrecht. Hanneke is lid van het Utrechts Stadsdichtersgilde.
Meer lezen over Truus? Kijk op Truusvanlier.nl Ook Trui en Bertus van Lier worden daar uitgebreid gedocumenteerd. Frank de Munnik beheert de website. Op 4 mei zullen er brieven van zijn studenten op staan, gericht aan Truus.