“Samenwerken is essentieel om mens en dier gezond te houden”

Het komt niet vaak voor dat de Nederlandse ministers van Volksgezondheid en van Landbouw gezamenlijk op werkbezoek gaan. Toch bezochten ze vorig jaar samen onze faculteit, mét een delegatie topambtenaren. Het onderwerp: de aanpak van vogelgriep. Minister Kuipers: “De faculteit Diergeneeskunde speelt hierbij een grote rol.”

Sinds 2021 kampt Europa met de grootste vogelgriepepidemie sinds 2003. In Nederland zijn tussen januari 2021 en mei 2023 bijna zeven miljoen vogels van pluimveehouders en hobbyhouders gedood om verspreiding van het vogelgriepvirus tegen te gaan. De huidige vogelgriepepidemie treft ook wilde vogels. In 2022 werden voor het eerst het hele jaar door wilde vogels besmet. Het leidt tot veel aandacht in de media en in de politiek.

Samenwerking essentieel

“Binnen Europa lopen we als Nederland voorop in de preventie en monitoring van vogelgriep”, zei minister van Volksgezondheid Ernst Kuipers na afloop van het bezoek in Utrecht. “Daarin speelt de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht een grote rol.” Kuipers wees erop dat de faculteit het veterinaire kenniscentrum van Nederland is, en rond vogelgriep nauw samenwerkt met andere organisaties, zoals het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en Wageningen Bioveterinary Research.

“De verschillende organisaties hebben veel kennis en kunde en werken nauw samen om mens en dier gezond te houden”, aldus Kuipers. “Samenwerking is essentieel bij het bestrijden van ziektes zoals vogelgriep, voor een gezonde toekomst van mens en dier. Daarin kan de One Health benadering, het besef dat de gezondheid van mens, dier en omgeving met elkaar verbonden zijn, leiden tot oplossingen. Vogelgriep gaat nu eenmaal over de grenzen van sectoren, disciplines en landen heen.”

Kennis over wilde dieren, epidemiologie en pluimvee

“Wij werken bij Diergeneeskunde aan oplossingen op verschillende niveaus”, zegt hoogleraar Gezondheidszorg Landbouwhuisdieren Arjan Stegeman. “We hebben kennis over de pathologie van vogels en zoogdieren, doen milieu-epidemiologisch onderzoek en werken mee aan onderzoek naar vaccinatie en bioveiligheid bij pluimvee.”

Een voorbeeld van epidemiologisch onderzoek is een rapport van een groep wetenschappers onder leiding van Dick Heederik over spreiding van pluimveebedrijven in Nederland. Om verspreiding van infecties in te dammen zonder preventief bedrijven te ruimen, is de dichtheid van pluimveebedrijven in een deel van de Gelderse Vallei te hoog, bleek uit dit onderzoek.

Het Dutch Wildlife Health Centre van de faculteit onderzoekt ziekten onder in het wild levende dieren in Nederland. Burgers en betrokken organisaties melden hier dode vogels en zoogdieren. De wetenschappers onderzoeken een deel van de dieren in het eigen laboratorium of sturen ze voor specifiek onderzoek naar andere labs, zoals Wageningen Bioveterinary Research. “Screening op vogelgriep heeft hoge prioriteit”, zegt hoogleraar Pathologie Andrea Gröne. “In juli 2023 heeft de Rijksoverheid een meldplicht ingesteld voor zoogdieren met vogelgriep. Gelukkig valt het aantal meldingen dit jaar mee. In Nederland is sinds 2020 bij ten minste veertig zoogdieren vastgesteld dat ze zijn overleden door vogelgriep, voornamelijk vossen en bunzings.”

Eerste vaccinaties tegen vogelgriep gezet

“Het is cruciaal dat we vogelgriep en andere zoönosen goed monitoren”, zegt Stegeman. “We moeten ons voorbereiden op scenario’s dat de verwekker van vogelgriep muteert.” Bovenal wil hij doorgaan met onderzoek naar mogelijkheden om verspreiding van vogelgriep te voorkomen. Hij heeft met mede-onderzoekers de kennisgaten geïdentificeerd en wil de kennis die al is opgedaan zo snel mogelijk in de praktijk toetsen. “Ik ben blij dat we recent zijn gestart met een veldproef om vaccinatie tegen vogelgriep te testen. In een laboratorium werkt het, nu testen we  of het ook op de boerderij werkt.” Stegeman heeft goede hoop en verwacht dat vaccinaties na de veldproef breed ingezet kunnen worden. Hij pleit al voor vaccinatie tegen vogelgriep sinds zijn oratie in 2003. “Nu zijn eindelijk de eerste prikken gezet. Dit kan het begin zijn van een grote stap voorwaarts.”

Tekst: Maarten Post