Rechter-plaatsvervanger Hannah van Eijk-Graveland: “Uiteindelijk gaat het om menselijke keuzes en dat blijft áltijd boeiend”

Hannah van Eijk-Graveland is universitair docent bij het Molengraaff Instituut. Daarnaast is zij rechter-plaatsvervanger bij de handelskamer van de Rechtbank Midden-Nederland. Ze doet daar grote commerciële rechtszaken over bijvoorbeeld bestuurdersaansprakelijkheid. En ook al zijn het zakelijke conflicten, ook hier kunnen de emoties hoog oplopen, vertelt ze. “Er wordt wel eens een traan gelaten in een zitting.”

Waarom wilde je dit werk gaan doen?

“Ik houd enorm van mijn werk aan de universiteit. Ik doe het al 25 jaar en het blijft heel aantrekkelijk: het contact met studenten en met collega’s over het recht vind ik heel mooi. Maar je ontwikkelt je en je wil dit ook breder inzetten in de maatschappij. Ik ben nu vijf jaar rechter-plaatsvervanger, en daarnaast ook lid van de raad van toezicht van de Christelijke Hogeschool Ede. Ook daar geniet ik van. Ik houd ervan om vanuit mijn juridische achtergrond een bijdrage te leveren aan de maatschappij.”

Welke zaak heeft veel indruk op je gemaakt? 

“Een zaak van een aantal boeren die plannen hadden om samen een windmolenpark te bouwen en te exploiteren. Ze zouden samen de opbrengst delen. Twee van hen hadden het meeste regelwerk gedaan en gezorgd dat die windmolens er daadwerkelijk kwamen. Zij wilden de winsten van het windmolenpark vrijwel geheel opstrijken, terwijl de andere boeren vonden dat zij ook recht hadden op een bepaald deel van de winst.”

“De hele zittingszaal zat vol. Er waren heel veel boeren gekomen, de meesten met hun echtgenote en zelfs de regionale televisie was erbij. Dat gaf een bijzondere sfeer. Ik was één van de drie rechters. De voorzitter van het rechtscollege was een zeer ervaren collega. Hij kon ondanks de beladen sfeer met zijn humor ontspanning in die zaal brengen. Dat was fantastisch om te zien. We slaagden er als rechters bovendien in, om iedereen de gelegenheid te bieden zijn verhaal te doen. Dat was belangrijk voor het proces en dat zag je ook aan alle sprekers. Iedereen ging tevreden naar huis omdat hij écht gehoord was. Dit helpt ook enorm om later het vonnis te aanvaarden."

De hele zaal zat vol boeren. Ondanks de beladen sfeer kon mijn collega met humor ontspanning in die zaal brengen. Fantastisch om te zien.

"Een leuk detail is dat we in die rechtszaak oude cassettebandjes hebben beluisterd; daarop waren opnames van de vergaderingen van die boeren gemaakt. Er waren ook notulen, maar die waren voor meerdere interpretaties vatbaar. Die cassettebandjes vormden een belangrijk onderdeel in het bewijs van de toezeggingen die er destijds waren gedaan. Uiteindelijk kregen de eisende boeren voor een groot deel gelijk.”

Wat neem je mee van de rechtbank naar je universitaire leven? En omgekeerd?

“Ik had toevallig gisteren een zitting die precies over een onderwerp gaat, waar een student van mij een masterscriptie over schrijft. Als het vonnis in deze zaak over enkele weken openbaar komt, ga ik deze zaak zeker doorgeven aan die student. Het ging over een samenwerkingsovereenkomst tussen een stichting en een BV en de partijen wilden van elkaar af, maar dat liet het contract niet toe.”

“Ik kom ook geregeld juridische vraagstukken tegen in zaken, waarvan ik denk dat die meer verdieping en onderzoek verdienen. Dat kan dan een goed idee zijn voor een scriptie van een student, of voor een publicatie van mezelf of een collega. Ook in werkgroepen vertel ik uiteraard over wat ik meemaak in de rechtbank. Als het bijvoorbeeld gaat om de vraag of er sprake is van ‘onbehoorlijk bestuur’, wat is dat dan precies? Aan de hand van gevallen uit mijn eigen praktijk kan ik vertellen hoe dat kan ontstaan, ik vertel dan over de dilemma’s waarvoor een bestuurder van een rechtspersoon kan staan. Ik kan dit nu met concrete voorbeelden uit de praktijk uitleggen aan studenten."

Onbehoorlijk bestuur, wat is dat precies? Dankzij mijn ervaring in de rechtbank kan ik aan studenten vertellen hoe dat kan ontstaan. Voor welke dilemma's mensen soms staan.

"Je verdiept je in de beide partijen, hun belangen en standpunten, en ontdekt dat er vaak voor beiden wat te zeggen is. Het gaat uiteindelijk altijd om de keuzes die mensen maken en waar je soms best begrip voor kunt opbrengen, ook al was het een foute keuze.”

Word je soms niet moe van die eeuwige conflicten, als rechter-plaatsvervanger? 

Nee. Het blijft boeiend. En ja, er kan ook zeker emotie bij komen kijken. Soms zelfs heel veel. Als een ondernemer zijn levenswerk in rook ziet opgaan, als iemands carrière afhangt van ons vonnis… Maar ik merk ook dat ik er als rechter ben om te helpen. Mensen kunnen volledig verstrikt zitten in een geschil en komen er samen niet uit. Dan kan een vonnis toch een uitweg bieden. Regelmatig lukt het ook in een zitting om partijen tot een minnelijke schikking te laten komen. En bovendien vind ik het speurwerk ook leuk. Soms ben ik als rechter stapels e-mails aan het uitvlooien met als vraag: wat zeggen mensen hier nou werkelijk tegen elkaar? En dan kan ik soms exact aanwijzen: dit is het punt waar het ontspoort, hier gaat het mis. Dat geeft veel voldoening.”