Omgaan met tegenslagen: Over veerkracht bij chronisch zieke jongeren

Veerkracht: Wat is het eigenlijk? En wat maakt dat sommige jongeren met een chronische ziekte veerkrachtiger zijn dan anderen? Sabine van der Laan zoekt naar de betekenis hiervan in haar promotieonderzoek bij het UMC Utrecht. Over één ding is Van der Laan stellig: “Veerkracht is geen persoonlijke superkracht, geen karaktereigenschap. Veerkracht is een dynamisch proces, dat wordt beïnvloed door allerlei factoren.”

Wat is veerkracht?

“In de volksmond wordt veerkracht vaak als een karaktereigenschap gezien. Mensen zeggen tegen elkaar: ‘Jij bent veerkrachtig, want jij kan omgaan met een lastige situatie.’ Maar als je kijkt naar de wetenschap, dan zie je dat er verschillende definities van veerkracht zijn beschreven over de afgelopen decennia. Veerkracht-onderzoekers van tegenwoordig nemen afstand van het idee dat veerkracht een karaktereigenschap is, zij laten in onderzoek zien dat veerkracht inhoudt dat iemand zijn mentaal welzijn behoudt of terugkrijgt na het doormaken van een stressvolle gebeurtenis. Deze definitie gebruik ik ook in mijn onderzoek.”

Wat maakt dat sommige jongeren met chronische ziekten veerkrachtiger zijn dan anderen?

“Er zijn allerlei factoren van invloed op hoe jongeren met tegenslagen omgaan. Hierbij zijn factoren binnen iemand als persoon belangrijk: bepaalde genen, hormonale reacties van het lichaam, hoe het brein werkt, de ernst van de ziekte, en bepaalde karaktereigenschappen zoals optimisme en flexibiliteit.

Maar hoe iemand om kan gaan met stress, zit niet alleen in de individu zelf, maar ook daarbuiten. Als je ouders hebt die met je meedenken hoe je nog steeds kunt sporten met astma, leer je hoe je om kan gaan met je ziekte. En het maakt ook verschil of je een arts hebt die met jou in gesprek gaat over wat je nodig hebt, in plaats van een arts die voor jou bepaalt of die niet naar je luistert.

De cultuur en omgeving waar je in opgroeit zijn ook van invloed. Ook de tijd waarin we leven is van belang. Tijdens grote delen van de COVID-19 pandemie zaten we allemaal binnen, dan is de invloed van je thuissituatie nog groter. Uitlaatkleppen, zoals hangen met vrienden, een potje voetbal of een luisterend oor van je mentor, waren geen gegeven meer. Daarnaast brengt de tijd ook verschillende omstandigheden voor ieder persoonlijk mee: een ziekte kan erger worden wat misschien ook weer maakt dat je er weer anders mee omgaat.

De manier hoe jongeren met een chronische ziekte zichzelf zien ten opzichte van die ziekte kan ook belangrijk zijn voor het mentale welzijn. In een van onze onderzoeksprojecten zagen we dat binnen een grote groep van jongeren met een chronische ziekte, slechts een deel van de jongeren aangaven dat ze een chronische ziekte hadden. De jongeren die rapporteerden een chronische ziekte te hebben, hadden een lager mentaal welzijn ten opzichte van jongeren die niet rapporteerden een chronische ziekte te hebben. Dat roept vragen op. Waarom rapporteert de ene adolescent wel dat hij een ziekte heeft, en de andere niet? En op welke manier is dat verbonden met mentaal welzijn? Het zou kunnen zijn dat je eigen interpretatie van je gezondheid invloed heeft op hoe je je mentaal voelt.”

Kunnen jongeren hun veerkracht versterken?

“Zeker! Uit onderzoek van Anne Laura van Harmelen (hoogleraar aan de Universiteit Leiden) is gebleken dat voor jongeren vrienden heel belangrijk zijn. Zij zagen een switch in de adolescentie: dan wordt de steun van vrienden belangrijker dan de steun van familie voor veerkrachtig functioneren.^1,2 Dus aan alle jongeren: bel je vrienden op en vraag hoe het gaat. Houd je sociale netwerk goed in stand. Ga leuke dingen doen met elkaar. Zorg dat je bij iemand terecht kan als er iets niet goed loopt op school of werk. En versterk ook de veerkracht van je vrienden, door klaar te staan voor hen.”

Waarom vind je het belangrijk om mee te geven dat veerkracht geen persoonlijk kenmerk is?

“Door veerkracht als een persoonlijk kenmerk te zien, leg je de druk bij het individu: als je niet met stress om kan gaan, doe je iets verkeerd. Ik denk dat het belangrijk is om veerkracht te zien als een dynamisch proces waarbij zowel factoren van de persoon zelf als factoren van de omgeving op van invloed zijn. Laten we vriendelijker naar onze medemens kijken. Dan gaan mensen ook vriendelijker naar zichzelf kijken.”

Laten we vriendelijker naar onze medemens kijken. Dan gaan mensen ook vriendelijker naar zichzelf kijken.