Oermens woonde tot half miljoen jaar geleden aan de kust

De oermens in Europa woonde tot een half miljoen jaar geleden in de buurt van de kust. Hier was het klimaat mild en konden ze hun dieet aanvullen met eiwitrijk voedsel uit de zee. Pas na de ontdekking van vuur en verbetering van jachttechnieken bewoonde de oermens ook de binnenlanden. Dit blijkt uit onderzoek van de faculteit Geowetenschappen, de Universiteit Leiden en de University of Cambridge.

Bewaard blijven van kustvlakten

In het onderzoek is gekeken naar het opbouwen, afbreken en bewaard blijven van kustvlaktes van 1,000,000 tot 100,000 jaar geleden. Hierin staan interglacialen centraal. Dit zijn perioden met een hoge zeespiegelstand en een gematigd warm klimaat, vergelijkbaar met de huidige situatie. Bij de opbouw van kustvlaktes is het cruciaal hoe in zo'n interglaciaal de zeespiegel blijft doorstijgen. Het bereiken van de hoogste zeespiegelstand valt in het noordwesten van Europa relatief laat in het interglaciaal. Dat is gunstig is voor het preserveren van archeologie. Een nadeel is dat kustvlaktes na interglacialen in de regel weer worden omgewerkt, geërodeerd en doorgevoerd naar diepere kustwateren.

Uitzonderlijk

Er zijn maar weinig plaatsen op de wereld waar kustvlaktes van 1,000,000 tot 500,000 jaar oud als geologische lagen bewaard zijn gebleven. Het gebied langs de noordzeekust van Engeland is uitzonderlijk, want hier is een kustvlakte van ruim 500,000 jaar oud bewaard gebleven. In die kustvlakte is ook nog eens archeologie uit de vroegste steentijd aangetroffen. Een evenknie van deze kustvlakte ligt onder Nederland, maar dan op tientallen meters diepte onder jongere lagen begraven en weggezakt en dus ontoegankelijk voor archeologisch onderzoek. Lang werd gedacht dat dit de eerste bewoners van Europa boven de Middelandse Zee waren, maar dat is door de Engelse ontdekkingen ontkracht.

Verspreiding langs kustzones

De vraag is hoe de aanwezigheid van deze vroege mens, in het enige gepreserveerde stukje kustvlakte dat zo oud is, moet worden geïnterpreteerd. Wat veranderen de nieuwe vondsten aan hoe eerder over de verspreiding van de vroegste mens werd gedacht? De conclusie is dat de oermens zich langs kustzones simpeler en effectiever over grote afstand zou kunnen verspreiden, dan via routes door binnenlanden. De kustzone bood een gastvrije habitat en de kustgebieden langs de Atlantische kust en de Noordzee verschilden in de interglacialen niet overdreven van de kusten langs de Middellandse Zee. In het laatste gebied overleefden oermensen de koudere glacialen, en vanuit dat gebied verspreidden ze zich in interglacialen weer noordwaarts. Zelfs het Noordzeegebied werd daarbij bereikt, getuige de Engelse ontdekkingen.

Nieuwe hypothese

Dit voedt een nieuwe hypothese die het verspreidingspatroon van de vroegste vindplaatsen zou verklaren. Deze hypothese stelt dat de vroegste verspreiding van oermensen uit het Middellandse zeegebied naar het noorden vooral een 'atlantisch' fenomeen is. Groepen vroegste oermensen verspreidden zich van generatie op generatie korte stukjes over land, maar het meest effectief van kustgebied naar kustgebied, van riviermonding naar riviermonding. Hier is nog maar weinig bewijsmateriaal voor te vinden. Buiten het Middellandse Zeegebied zijn de Engelse vindplaatsen de enige locaties waarvan een hoge ouderdom evident is. Pas vanaf 500,000 zou de mens in gedrag en fysiek zover zijn ontwikkeld dat zij zich ook in binnenlandse omgevingen kon handhaven.

Lees verder

• Het gehele onderzoek is beschreven in het artikel 'The earliest occupation of north-west Europe: a coastal perspective' in Quaternary International, Vol. 271, een special issue over 'Earliest occupation of NW Europe'. Het artikel is een samenwerking tussen de Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht en University of Cambridge. In augustus 2012 is het artikel gepubliceerd in het tijdschrift Quaternary International.
  Online versie van het artikel 
• Kim Cohen was op 6 oktober te zien bij RTV Utrecht in een aflevering van ‘Van Rossem vertelt’. Daarin vertelt hij als landschapsgeoloog over de vorming van de Utrechtse heuvelrug. Bekijk de uitzending