Klassenjustitie in Nederland? Vaak onbewust en onbedoeld
Is er sprake van klassenjustitie in de Nederlandse strafrechtketen? Als je die vraag wilt beantwoorden, moet je eerst weten wat je precies onder ‘klassenjustitie’ verstaat. In opdracht van het WODC deed een team onderzoekers van de Universiteit Utrecht, onder leiding van prof. dr. Kees van den Bos daar onderzoek naar. Zij spraken met vele betrokkenen bij de strafrechtketen (wetenschappers, advocaten, Openbaar Ministerie, politie, rechtspraak en reclassering) en met ervaringsdeskundige, kritische burgers.
In hun rapport Een verkennend kwalitatief onderzoek naar klassenjustitie in de Nederlandse strafrechtketen leggen de onderzoekers vooral het fundament voor vervolgonderzoek. Want cijfers en harde conclusies zouden op basis van hun literatuuronderzoek, media-analyses en de gesprekken onterecht zijn. Wel geeft het onderzoek goed inzicht in de opvattingen van de betrokkenen op klassenjustitie.
Het komt voor, dat durft Kees van den Bos in een interview met de Volkskrant (24 juni 2021) wel te zeggen, maar: ‘het gebeurt vaak onbewust of onbedoeld (…) daarom moet iedereen alert zijn vooral op onbewuste bevoor- of benadeling en op de vraag: pakken goede bedoelingen misschien nadelig uit voor sommige groepen, of onterecht voordelig voor een ander?’
Wat is klassenjustitie?
In hun rapport komen de onderzoekers tot de volgende omschrijving:
‘Klassenjustitie duidt op illegitieme vormen van selectiviteit in het strafrecht die op verschillende manieren (direct of indirect, bewust of onbewust) tot stand kunnen komen en die systematisch of incidenteel van aard kunnen zijn. In de definitie omvat klassenjustitie illegitieme benadeling van mensen die niet tot de heersende klasse behoren. Klassenjustitie omvat ook illegitieme bevoordeling van de heersende klasse. Met het begrip “heersende klasse” sluiten wij aan bij de betekenis die de term “klassenjustitie” blijkens de Van Dale in het normaal spraakgebruik heeft.’
Is er sprake van klassenjustitie in Nederland?
Het onderzoeksteam heeft verschillende aanwijzingen gevonden voor selectiviteit in verschillende onderdelen van de Nederlandse strafrechtketen. Die wordt echter niet zonder meer illegitiem gevonden en betreft dus niet altijd klassenjustitie. De selectiviteit vindt vaak onbewust plaats en het is vaak lastig vast te stellen hoe vaak dit zich voordoet. Waar en hoe zich dat manifesteert verdient meer aandacht in onderzoek en praktijk, dat maakt dit onderzoek in ieder geval duidelijk.