In Memoriam prof. dr. Frans de Waal (1948 – 2024)
De wereld stond even stil toen wij te horen kregen dat onze dierbare collega Frans de Waal op 14 maart op 75-jarige leeftijd is overleden. Frans was Utrechts Universiteitshoogleraar van 2013-2018. Tevens was hij sinds 2018 verbonden aan de Universiteit Utrecht als gasthoogleraar bij de afdeling Dier in Wetenschap en Maatschappij van de faculteit Diergeneeskunde en bij de vakgroep Diergedrag en Cognitie van het Departement Biologie.
Met zijn overlijden verliest de wereld een van de meest vooraanstaande gedragsbiologen en primatologen. Hij was een pionier op het terrein van onderzoek naar de sociale intelligentie van primaten en schreef diverse bestsellers die geholpen hebben om het onderzoeksveld over de hele wereld bekend te maken. Frans heeft altijd parallellen getrokken tussen het gedrag van mensen en andere primaten, zoals op het gebied van empathie, vredestichting, moraal en cultuur.
Frans was Charles Howard Candler Professor Emeritus in de Psychologie en voormalig directeur van het Living Links Center for the Advanced Study of Ape and Human Evolution aan het Emory National Primate Research Center in Atlanta (VS). Hij promoveerde in 1977 aan de Universiteit Utrecht, waar hij in 2013 ook een eredoctoraat ontving en benoemd werd tot Universiteitshoogleraar.
Hij was lid van de National Academy of Science in de VS, de American Academy of Arts and Sciences en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In 2007 werd hij door Time benoemd tot een van de meest invloedrijke mensen ter wereld en in 2011 door Discover als een van de 47 ‘(all time) Great Minds of Science’.
Met het opnoemen van zijn functies en onderscheidingen doen we hem tekort. Hij was zoveel meer. Hij had een kritische blik en durfde zich uit te spreken. Vanaf zijn baanbrekend boek uit 1982 ‘Chimpanseepolitiek: Macht en seks onder mensapen’ tot zijn meest recente boek ‘Anders: Gender door de ogen van een primatoloog’ uit 2022, stelde Frans bestaande overtuigingen en vooronderstellingen over wat het betekent om een dier en een mens te zijn, scherp ter discussie.
Hij was een buitengewoon diepe denker, die in de laatste jaren vooral ook zijn bezorgdheid uitsprak over het welzijn van gehouden dieren. Hij benadrukte hierbij de rol van de gedragswetenschappen om dierenwelzijn te definiëren, inzicht in emoties, cognitieve vaardigheden en het aanpassingsvermogen van dieren te verkrijgen en om in de maatschappelijke discussie over onze omgang met dieren te participeren.
Frans zette zich ook actief in voor vrouwen in de wetenschap. Hij zag zichzelf als feminist. Dat heb ik ook mogen ervaren en was hij een van mijn belangrijkste mentoren. Sinds ik bijna 30 jaar geleden lid van zijn onderzoeksgroep in Atlanta werd, was Frans een rolmodel voor mij. Hij heeft me altijd ondersteund en aangemoedigd om het welzijn van dieren te onderzoeken, leiderschap te tonen, mijn stem te laten horen en anderen te enthousiasmeren voor een duurzamer samenleven van mens en dier.
Met Frans de Waal verliezen wij een persoon die zich onvermoeibaar ervoor inzette om ons zelf en andere dieren beter te begrijpen. Zijn leiderschap, zijn inspiratievermogen en zijn vriendschap zullen zeer worden gemist.
Saskia Arndt, Hoogleraar Diergedrag
Namens de medewerkers afdeling Dier in Wetenschap en Maatschappij en de medewerkers van de groep Diergedrag & Cognitie