“Exposoom is missing link tussen gen en gezondheid”

Het College van Bestuur heeft per 1 november 2017 Roel Vermeulen benoemd tot hoogleraar Milieu–epidemiologie en Exposoom Analyse bij de faculteit Diergeneeskunde (IRAS) en het UMC Utrecht. Het bestuur feliciteert Roel met deze benoeming!

Vermeulen (1970) studeerde milieuhygiëne in Wageningen en promoveerde op een studie naar gezondheidsrisico’s in de rubberindustrie aan de Universiteit Utrecht in 2001. Na zes jaar onderzoek naar de relatie tussen milieufactoren, moleculaire veranderingen en het ontstaan van kanker aan het National Cancer Institute in de VS werd hij onderzoeker bij de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. Daar leidt hij een onderzoeksgroep op het gebied van de milieu- en moleculaire epidemiologie. In 2016 ontving hij een gasthoogleraarschap aan Imperial College London. Sinds 2016 leidt hij het I3CARE International Exposome Center en het Innovatielab Leefomgeving aan de Universiteit Utrecht.

Belangrijk stuk van de puzzel
Toen onderzoekers vijftien jaar geleden de code van het menselijk DNA hadden ontrafeld, waren de verwachtingen hooggespannen, vertelt Vermeulen. “Nu zouden we ziekten kunnen verklaren en behandelingen op maat kunnen ontdekken. Maar we weten inmiddels dat dit beeld te eenvoudig was. Van de meeste chronische ziekten is bekend dat genetische aanleg een risicofactor is, maar waarom de een ziek wordt en de ander niet, kunnen we vaak slecht verklaren. Ook niet waarom sommige patiënten baat hebben bij een behandeling en anderen niet. Er mist dus een belangrijk deel van de puzzel om individuele gezondheidsvragen goed te kunnen beantwoorden. Het exposoom is de missing link tussen gen en gezondheid.”

Ziekmakende rol van omgeving
De omgeving waarin wij leven of waarvoor we kiezen, heeft grote invloed op onze gezondheid. “Of het nu gaat om de fysieke omgeving, zoals blootstelling aan luchtvervuiling of klimaat, onze sociale omgeving, of ons gedrag, al deze niet-genetische factoren spelen een belangrijke rol in de kans op en het verloop van ziekten.” Deze boodschap is volgens Vermeulen niet nieuw, maar de ziekmakende rol van de omgeving bleef in wetenschappelijk onderzoek relatief onderbelicht. “Opmerkelijk, want kwaliteit van de leefomgeving is de vierde oorzaak van ziektelast – na roken, ongezonde voeding en te weinig bewegen. Zo is 6% van de ziektelast in Nederland milieu-gerelateerd.”

Exposoom meten
Het exposoom staat voor alles dat gezondheid en ziekte bepaalt, maar niet is vastgelegd in de genen. Het meten van iemands ‘exposoom’ is vele malen moeilijker dan iemands genoom meten, weet Vermeulen. “Er is niet één enkele methode die alle factoren kan meten, zoals in genetisch onderzoek. Ook is het exposoom, in tegenstelling tot het genoom, variabel in de tijd. Dat vraagt om multidisciplinair onderzoek waarbij we nieuwe technologische ontwikkelingen uit verschillende vakgebieden inzetten, zoals sensoren, ruimtelijke modellen en (omics-)methoden waarmee we het functioneren van het hele genoom in een cel, weefsel of orgaan kunnen onderzoeken.”

Enorme hoeveelheid informatie
Via apparaten als smartphones, interactieve apps en sociale media is het mogelijk ons gedrag voortdurend te volgen en informatie te verzamelen over onze gezondheid en gevoelens van stress of tevredenheid. Met GPS-informatie en sensoren kunnen deze gegevens gekoppeld worden aan metingen van de fysieke omgeving. “Dat levert een enorme hoeveelheid informatie op over gebeurtenissen die van invloed kunnen zijn op de gezondheid. Zo hopen wij de puzzel uiteindelijk compleet te maken.”