Eindelijk bevestigd: leeftijd en oorsprong van fel bediscussieerde schedel van vroege mens

Nieuw onderzoek bevestigt de leeftijd en de oorsprong van een van de oudste exemplaren van de Homo erectus - een zeer succesvolle vroege mens die bijna 2 miljoen jaar de aarde bevolkte. Daarnaast vonden de onderzoekers ook twee delen van het skelet van de Homo erectus, waarschijnlijk de oudste exemplaren die tot nu toe zijn ontdekt. Het onderzoek is vandaag gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature Communications.

"De Homo erectus is de eerste bekende mensensoort met een lichaamsbouw die veel op de onze lijkt, en deze soort begon ook steeds meer op de mens te lijken," zegt Ashley Hammond, assistent-conservator bij de afdeling Antropologie van het American Museum of Natural History en hoofdauteur van het nieuwe onderzoek. "De onderste ledematen waren langer dan de bovenste, hij had een romp die meer op de onze leek, een grotere schedelinhoud dan zijn voorgangers en hij maakte werktuigen. Hij was sneller en slimmer dan Australopithecus en de vroegste Homo."

Keniaans schedelfragment

In 1974 vonden wetenschappers in Kenia een van de oudste bewijzen voor H. erectus: een klein schedelfragment van 1,9 miljoen jaar oud. Het enige exemplaar dat ouder is dan dit Keniaanse exemplaar is een 2 miljoen jaar oud schedelspecimen in Zuid-Afrika. Maar sommige onderzoekers meenden dat de Keniaanse schedel afkomstig kon zijn van een jongere fossiele afzetting, en mogelijk door water of wind was verplaatst naar de plek waar het werd gevonden. Om de vindplaats te bepalen, vertrouwden de onderzoekers op archiefmateriaal en geologische onderzoeken.

Cold case

"Het was 100 procent speurwerk," zegt Dan Palcu, geowetenschapper aan de Universiteit van São Paulo en de Universiteit Utrecht. Hij coördineerde het geologische werk. "Stel je het heronderzoek voor van een 'cold case' in een detectivefilm. We moesten honderden pagina's uit oude rapporten en gepubliceerd onderzoek doornemen, het oorspronkelijke bewijsmateriaal opnieuw beoordelen en op zoek gaan naar nieuwe aanwijzingen. We moesten ook satellietgegevens en luchtfoto's gebruiken om uit te zoeken waar de fossielen waren ontdekt, de 'scène' recreëren en in een grotere context plaatsen, om de juiste aanwijzingen te vinden om de leeftijd van de fossielen te bepalen." Hoewel de schedel in een ander verzamelgebied in het Keniaanse onderzoekgebied werd gevonden dan aanvankelijk was gerapporteerd, werd hij gevonden op een locatie waar geen aanwijzingen waren voor een jongere fossiele ontsluiting die daar zou kunnen zijn aangespoeld. Dit ondersteunt de oorspronkelijke leeftijd die aan het fossiel werd gegeven.

Stukken bekken en voet

50 meter van deze gereconstrueerde locatie verwijderd vonden de onderzoekers twee nieuwe skeletdelen van Homo erectus: een stuk van een bekken en een bot van een voet. Hoewel de onderzoekers zeggen dat ze van hetzelfde individu afkomstig zouden kunnen zijn, is het onmogelijk om dat te bewijzen nu de fossielen zo lang van elkaar gescheiden zijn geweest. Maar het zouden wel eens de vroegste postcrania – “onder het hoofd” – exemplaren kunnen zijn die tot nu toe voor H. erectus zijn ontdekt.

Dorre habitat

De wetenschappers verzamelden ook fossiele tanden van andere soorten gewervelde dieren, voornamelijk zoogdieren, uit het gebied. Van het tandglazuur verzamelden en analyseerden zij isotopengegevens om een beter beeld te krijgen van de omgeving waarin het H. erectus-individu leefde. "Onze nieuwe koolstofisotopengegevens van fossiel glazuur vertellen ons dat de zoogdieren die samen met de Homo-fossielen in het gebied werden gevonden, allemaal grasgrazers waren," zegt Kevin Uno, een paleo-ecoloog aan het Lamont-Doherty Earth Observatory van Columbia University. "De gegevens over de zuurstofisotopen in het glazuur suggereren dat het een relatief dorre habitat was, als je het vergelijkt met glazuurgegevens uit dit gebied."
Het onderzoek suggereert dat deze vroege H. erectus werd gevonden in een omgeving met voornamelijk grazers die de voorkeur geven aan open omgevingen, en in de buurt leefde van een stabiele watermassa. Dat laatste is te zien aan zoetwatersponzen die in de rotsen bewaard zijn gebleven.