De impact van toetsen op leerlingmotivatie

Wat is de impact van toetsen op de motivatie van leerlingen? Om deze vraag te beantwoorden hebben onderzoekers van de Universiteit Utrecht al het wetenschappelijke onderzoek van de laatste tien jaar naar die invloed geëvalueerd. Wat blijkt: open taken - zoals het schrijven van een essay - werken motiverender dan gesloten taken (denk aan meerkeuzetoetsen). Bij formatief toetsen werkt de combinatie van positieve en negatieve feedback het best, het inzetten van digitale middelen en peer feedback. Ook levert rijke feedback, een toelichting waarom iets goed of fout is, meer op.

Waarom toetsen

Er zijn verschillende redenen waarom toetsen worden ontworpen: om te meten of leerlingen geleerd hebben wat ze moesten leren, of de instructie goed was en of leerlingen meer instructie nodig hebben. Toetsen levert dus inzicht op. Tegelijkertijd heeft het een keerzijde: er kan teveel worden getoetst, of te eenzijdig. Ook kan een programma te veel summatieve toetsen bevatten (gericht op het afsluiten van een onderdeel) en te weinig formatieve (gericht op het leerproces).

Zelfdeterminatietheorie

Uitgangspunt bij het literatuuronderzoek was de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan (2000). Deze theorie zegt dat leerlingen van nature nieuwsgierig en gemotiveerd zijn. Motivatie kan intrinsiek zijn of extrinsiek. Bij intrinsieke motivatie komt de stimulans vanuit de leerling zelf, hij vindt iets leuk of interessant. Extrinsieke motivatie komt van buiten de persoon: een leerling leert omdat hij weet dat er een beloning of straf is.

Intrinsieke motivatie

In het onderwijs wordt gestreefd naar intrinsieke motivatie, omdat leerlingen dan meer uit eigen beweging aan een taak werken, het leergedrag dan creatiever en diepgaander is en het leren met meer plezier gepaard gaat.

Deci en Ryan geven aan dat er drie belangrijke voorwaarden aan de leeromgeving zijn om intrinsieke motivatie te vergroten:

  • Autonomie: de behoefte om zaken zelf te bepalen. In de context van toetsen zou je kunnen verwachten dat ze autonomie-beperkend zijn en daardoor demotiverend.
  • Binding: de wens van leerlingen om een band met anderen op te bouwen. In de context van toetsen zou je kunnen verwachten dat peer feedback hierdoor motiverend is.
  • Competentie: het vertrouwen hebben zelf een taak goed te kunnen uitvoeren of oplossen. In de context van toetsen zou je kunnen verwachten dat een goed toetsresultaat motiverend is maar een minder goed resultaat juist demotiverend.

De resultaten van het literatuuronderzoek

Het literatuuronderzoek keek naar de kenmerken die de motivatie (kunnen) beïnvloeden. Uit het onderzoek blijkt het volgende:

  • Het maakt voor de motivatie niet uit of een toets meetelt, dus of de toets formatief of summatief is;
  • Open toetstaken (bijv. een essay of presentatie) zijn motiverender dan gesloten toetstaken (denk aan meerkeuzetoetsen of traditionele wiskundetoetsen);
  • Mondelinge feedback wordt niet als motiverender ervaren dan schriftelijke feedback;
  • Het lijkt erop dat zowel docent- als peer feedback motiverend kan werken, en in het bijzonder de combinatie ervan;
  • Positieve feedback werkt net zo vaak motiverend als negatieve feedback, en een combinatie van negatieve en positieve feedback werkt net zo motiverend als alleen positieve feedback;
  • Leerlingen zijn gemotiveerder wanneer feedback meer informatie bevat dan alleen of de opdracht goed of fout is uitgevoerd;
  • Digitaal toetsen werkt vaak net zo motiverend of motiverender dan traditioneel toetsen op papier.

Aandachtspunt voor docenten

Het inzetten van  bovenstaande toetsvormen biedt nog geen garantie dat de intrinsieke motivatie stijgt. Daarom blijft het van belang dat een docent tijdens het ontwerpen van toetsen nadenkt over de mogelijke gevolgen voor de motivatie van leerlingen, en misschien nog wel belangrijker, die gevolgen ook in de gaten houdt. Dit kan al door de leerlingen te observeren en ze vragen te stellen of door soms bepaalde toetsvormen juist systematisch te evalueren met bijvoorbeeld een vragenlijstje.

Boek

Het volledige artikel over formatief toetsen en leerlingmotivatie vindt u in het onlangs verschenen boek Toetsrevolutie. Naar een feedbackcultuur in het voortgezet onderwijs. In het boek bespreken leraren hun ervaringen met het implementeren van formatief toetsen, en u vindt er verdiepende artikelen over de praktijk. Het boek is gratis te downloaden via www.toetsrevolutie.nl. Ook is het boek te bestellen.

Meer informatie

Neem voor meer informatie contact op met Renske de Kleijn (adviseur/trainer bij Onderwijsadvies & Training): R.A.M.deKleijn@uu.nl / 030 253 1613.