Continentbotsing in Himalaya begon 52 miljoen jaar geleden

Grondig en secuur promotieonderzoek corrigeert voor eerdere valkuilen

Wentao Huang
Wentao Huang

Het moment waarop continentale blokken van de Indiase en Aziatische platen met elkaar botsten en zo het Himalayagebergte vormden is een veelbesproken probleem in de geologie. Wentao Huang van de Universiteit Utrecht laat in zijn promotieonderzoek zien dat dit zo’n 52 miljoen jaar begon. Huang promoveert op 24 april om 10:30 in het Academiegebouw.

Historische ligging is de sleutel

Het grootste gebergte ter wereld wordt gevormd door het Tibetaanse plateau de Himalaya, en is het resultaat van de botsingen tussen continentale blokken van de Indiase en Aziatische platen. Het Tibetaanse Plateau is de ‘kreukelzone’ van de Aziatische Plaat, en het Himalayagebergte kan het best worden voorgesteld als een enorme afschilfering en ophoping van aardkorst van de Indiase plaat, ten gevolge van de botsing.

Om accurate berekeningen uit te voeren over de snelheid en oorzaken van gebergtevorming is het belangrijk om het moment vast te stellen waarop de botsingsgeschiedenis begon. De sleutel tot hoe, wanneer en waar is de historische geografische ligging van twee geologische gebieden: het Lhasa Blok dat langs de zuidrand van Azië lag in het huidige Tibet en het Tethische Himalaya blok, het noordelijkste stukje continent van de Indiase plaat.

Wentao Huang

Meten van magnetische richting

Een van de meest exacte manieren om te bepalen wanneer de botsing plaatsvond is via het gebruik van het aardmagneetveld dat wordt opgeslagen in gesteenten tijdens hun vorming. “De hoek die het aardmagneetveld maakt met het aardoppervlak verandert met de breedtegraad, en is verticaal op de polen en horizontaal op de evenaar”, legt Huang uit. “India bewoog in noordelijke richting naar Azië, en door de magnetische richtingen in de continentale gesteenten op de Indiase en Aziatische plaat te meten konden we de breedtegraden daarvan bepalen door de tijd. Het moment van botsing komt overeen met het moment dat de breedtegraden in beide blokken dezelfde zijn.”

Deze techniek wordt al jaren uitgevoerd, maar met zeer uiteenlopende resultaten waarvan de oorzaak niet bekend was. Dit heeft geleid tot grote controverses over de botsingsouderdom en zelfs de hoeveelheid continentale blokken die in de Himalaya zijn opgenomen.

Oorzaak van de onzekerheid

Copromotor dr. Douwe van Hinsbergen is onder de indruk van de grondigheid waarmee Huang te werk ging. “Wentao voerde een zeer uitgebreid en gedetailleerd magnetisch onderzoek uit op gesteenten van beide blokken”, vertelt hij. “In zijn proefschrift laat hij zien dat het ‘resetten’ van het magnetisch signaal in gesteenten een veel onderschatte oorzaak is van spreiding in schattingen van de breedtegraad. Dat resetten wordt veroorzaakt door bijvoorbeeld de invloed van grondwaterstroming door de gesteenten. Een andere belangrijke oorzaak is de vervorming van het magneetveld door het steeds compacter worden van het gesteente waarin het opgeslagen ligt, tijdens begraving onder jongere gesteenten.”

52 miljoen jaar geleden

Huang herkende deze valkuilen en corrigeerde ze, en laat een consistente breedtegraad van de eerste botsing zien van ongeveer twintig graden noorderbreedte. De eerste overlap van breedtegraden van Indiase en Aziatische continentale blokken vond ongeveer 52 miljoen jaar geleden plaats.

Indiase hoofdcontinent kwam later

Tevens kon Huang bevestigen dat het Tethische Himalayablok wel op de Indiase plaat lag ten tijde van zijn botsing met Azië, maar gescheiden geweest moet zijn van het Indiase hoofdcontinent via een groot oceanisch domein dat vormde tussen 116 en 68 miljoen jaar geleden. Het Indiase hoofdcontinent kwam dus pas veel later, vermoedelijk rond 25 miljoen jaar geleden, in aanraking met Azië.

De Indiase en Aziatische platen begonnen naar elkaar te bewegen, en ontmoetten elkaar zo'n 52 miljoen jaar geleden. Een continentaal fragment van de Indiase plaat botste op het continentale blok van de Aziatische plaat en vormden het Himalayagebergte.

Meer informatie