Ammodo Science Award voor onderzoek rond lipidemoleculen
Het Lipidomics team heeft de Ammodo Science Award voor Natural Sciences gewonnen voor hun onderzoek naar lipidemoleculen. Het team bestaande uit Adriaan Minnaard (Rijksuniversiteit Groningen), Branch Moody (Hardvard University) en Ildiko van Rhijn (Universiteit Utrecht / Amsterdam UMC) dragen hiermee bij aan betrouwbare diagnostische tests en effectieve vaccins tegen tuberculose. Ze ontvangen €1.600.000 om hun kennis over bacteriële lipiden de komende jaren verder uit te breiden.
Al twintig jaar houdt het team zich bezig met het ontwikkelen van methodes om bacteriële infectieziekten zoals tuberculose tegen te gaan. Ze kiezen daarbij voor een unieke benadering: voorheen werd vaak naar eiwitten gekeken in de afweer van het menselijk immuunsysteem, maar het Lipidomics team richt zich op lipiden. Dit zijn vetachtige stoffen die essentieel zijn voor verschillende processen in ons lichaam. Niet alleen ons lichaam produceert lipiden, maar ook ziekteverwekkende bacteriën doen dat. Sommige van deze bacteriële lipiden kunnen de reactie van ons immuunsysteem beïnvloeden. Het team heeft aangetoond dat zelfs bij bacteriën die al uitgebreid zijn bestudeerd, er nog veel onbekende lipiden kunnen worden ontdekt.
De wetenschappers ontdekten dat de tuberculosebacteriën het immuunsysteem omzeilen door speciale lipiden te produceren. Wanneer ziekmakende bacteriën het lichaam binnendringen, worden ze aangevallen door witte bloedcellen, die de bacteriën opnemen in hun “maag” waarna de zuurtegraad wordt verlaagd om de bacteriën te doden. Tuberculosebacteriën slagen er echter in deze verzuring te voorkomen door met de aanmaak van lipiden een soort maagzuurremmer te creëren. Op die manier kan de bacterie lange tijd in het lichaam sluimeren tot het moment dat het immuunsysteem verzwakt raakt en de drager ziek wordt.
Daarnaast heeft de groep een lipidenbank opgezet, waarin zo’n honderd chemisch nagemaakte lipidenmoleculen te vinden zijn. De bank is beschikbaar gesteld aan de gehele onderzoekgemeenschap. De doelstelling van het Lipidomics team is helder: goede diagnostische test en een effectief vaccin voor tuberculose. Beide zijn momenteel in ontwikkeling, maar het zal nog enige tijd duren voordat ze beschikbaar zijn voor algemeen gebruik.
Door de bevindingen en inzichten van het team zijn er tal baanbrekende ontdekkingen gedaan. Met het geldbedrag van 1.600.000 euro dat bij de award hoort, wil het team verder onderzoek doen. Het in kaart brengen van andere bacteriële ziekteverwekkers bijvoorbeeld. Hiervoor wil het team een onderzoeksprogramma opzetten om lipiden te ontdekken in bacteriën die bloedvergiftiging, buiktyfus en huidinfecties veroorzaken. Centraal staan de vragen: hoe komt het dat men zo ziek kan worden van deze bacteriën en welke rol spelen lipiden daarbij?