Schietpartij of terroristische aanslag?

Wanneer is iets een terroristische aanslag, of een daad van politiek geweld – en wanneer is het ‘gewoon’ een criminele daad? Dat is een vraag waar ons team zich regelmatig het hoofd over breekt. Neem nu afgelopen week. Terwijl Nederland zich op 17 maart druk maakte om opkomstpercentages en exitpolls, stonden de kranten in de Verenigde Staten vol van de schietpartij in Atlanta. Een 21-jarige witte man schoot daar acht mensen dood bij massagesalons en spa’s. Zes slachtoffers waren vrouwen van Aziatische afkomst. Was hier sprake van een aanslag met racistisch motief? Was het een daad van een ‘incel’, iemand die vrouwen haat? Of ging het om een schietpartij door een verwarde eenling? En wat maakt dat uit voor beoordeling en categorisering van de aanslag? Het zijn prangende vragen voor het team van TerInfo.

TerInfo is een project om docenten te ondersteunen bij het bespreken van terrorisme en politiek geweld in de klas. Met artikelen, lesplannen en werkvormen biedt TerInfo docenten handvatten om stil te staan bij heftige actuele gebeurtenissen. Daarnaast bieden we ook feitelijke kennis om die aanslagen of ‘disruptieve momenten’, zoals wij dat noemen, in een grotere historische context te plaatsen. Zo zien jongeren dat terrorisme niets nieuws is, maar veel gezichten kent en bovendien past in historische trends. En, belangrijker nog: dat het ook weer kan verdwijnen. Uit schoolbezoeken en gastlessen van TerInfo blijkt hoe groot de urgentie van dit project is. Jongeren en kinderen komen veel meer in aanraking met nieuwsberichten en filmpjes over aanslagen en geweld dan docenten denken.

Wanneer is een aanslag voor jongeren historisch 'significant'?

Belevingswereld van jongeren

Hoewel de missie en urgentie van TerInfo duidelijk is, is het in de praktijk niet altijd even eenvoudig om te bepalen welke aanslagen of gebeurtenissen wel of niet besproken moeten worden in de klas. Soms zijn de criteria klinkklaar: natuurlijk moet er aandacht besteed worden aan de moord op Samuel Paty of de aanslag in Wenen. Maar hoe zit het met de avondklokrellen of de bestorming van het Capitool? Dat zijn weliswaar geen terroristische aanslagen, maar wel degelijk ontwrichtende gebeurtenissen. In de beslissing om daar ook aandacht aan te besteden, is de impact op de samenleving en op de belevingswereld van jongeren de doorslaggevende factor. Wat is voor hen een disruptief moment? Wanneer is een aanslag voor hen historisch ‘significant’? Dat kan soms voor jongeren heel anders liggen dan voor ouderen, voor leerlingen in de Randstad anders dan voor kinderen in Friesland.

Soms zijn de criteria klinkklaar: Natuurlijk moet er aandacht besteed worden aan de moord op Samuel Paty of de aanslag in Wenen. Maar hoe zit het met de avondklokrellen of de bestorming van het Capitool?

Schietpartij of terrorisme?

Terug naar Atlanta. Al snel ontkent hoofdverdachte Robert Long zelf dat er sprake was van een racistisch of ideologisch motief. Volgens hem had zijn daad alles te maken met zijn seksverslaving: hij wilde verleidingen wegnemen. Toch bracht de schietpartij veel teweeg binnen de Aziatisch Amerikaanse gemeenschap. Amerikaanse media brachten de schietpartij al snel in verband met anti-Aziatisch racisme en geweld, dat ernstig toegenomen is tijdens de coronapandemie. Er werd extra politiebeveiliging ingezet om Aziatische buurten in Atlanta te beschermen. Was er hier sprake van een terroristische daad? Als je kijkt naar de impact en angst in de samenleving, zeker wel. Als je kijkt naar het motief van de dader, waarschijnlijk niet. Maar wie bepaalt dan wel of iets politiek geweld of terroristisch is? Hangt dat alleen af van het motief van de dader, of ook van de perceptie en de impact in de samenleving? Dat laatste speelt toch immers ook mee.

Wie bepaalt er eigenlijk wanneer iets een aanslag is? Ligt dat puur aan de motieven van de dader, of ook aan de impact op de samenleving? Het zijn vragen en discussies die de moeite waard zijn om in de klas te voeren.

Discussie in de klas

Deze schietpartij in Atlanta past vooralsnog (we weten immers nog niet alles) niet in bestaande kaders en definities van terrorisme, zeker niet zoals die in de VS gehanteerd worden. Want daar wordt terrorisme vooral geplakt op daden van bekende, veelal buitenlandse terroristische organisaties (zoals ISIS). Toch besloot TerInfo deze aanslag te plaatsen op haar website. Niet omdat er duidelijk sprake was van een ideologisch ingegeven daad, of omdat de impact op de Nederlandse samenleving of belevingswereld van jongeren groot was (hoewel de kans groot is dat ze het via sociale media wel hebben meegekregen).

Wel omdat deze aanslag een goed aanknopingspunt is om stil te staan bij grote vragen: Wie bepaalt er eigenlijk wanneer iets een aanslag is? Ligt dat puur aan de motieven van de dader, of ook aan de impact op de samenleving? Of wordt dat bepaald door instanties als de politie of veiligheidsdiensten? Het zijn vragen en discussies die de moeite waard zijn om in de klas te voeren. Juist daarmee haal je heftige, actuele gebeurtenissen weg van de waan van de dag en plaats je ze in een grotere context. Hierdoor moeten leerlingen zelf nadenken over de betekenis van terrorisme. Bovendien zijn vragen naar wat racisme is en wie bepaalt of iets een daad van racisme of extremisme is, in Nederland ook heel relevant. En die vraag kan niet alleen door de daders worden beantwoord!

Tot slot

Als we teruggaan naar de missie van ons project, is het de bedoeling om door het verspreiden van kennis over politiek geweld en aanslagen bij te dragen aan een beter begrip hiervan op school. Een beter begrip helpt ons om dit soort heftige zaken in context te plaatsten. Het geeft ons houvast, en ook richting. Wanneer je weet dat iets als een echte aanslag door een grote minderheid wordt ervaren (in dit geval de Aziatische Amerikanen in Atlanta en de VS), dan helpt dat om er niet te snel te bagatelliserend over te doen. Bovendien draagt het bij aan een beter begrip van hoe angst en polarisatie de samenleving kan verdelen.