Dubbelinterview

Grondig speuren

Charlotte Gentenaar is educator. Luc Lourens is wetenschapper. Zij werkten samen aan de zaal Grondig Speuren in het vernieuwde Universiteitsmuseum Utrecht. In die zaal ervaar je hoe onderzoekers speuren naar aanwijzingen die laten zien hoe de aarde door de eeuwen heen veranderd is. Zoals de donkere en lichte lagen in een boorkern, die iets zeggen over het klimaat van vroeger.

Hoe komt zo’n museumzaal eigenlijk tot stand?

We spreken Charlotte en Luc in het museum, enkele dagen voor de officiële opening. Hoe vertaal je dit soort complex onderzoek voor museumbezoekers? Eigenlijk begin je met de vraag: wat kun je zien aan de boorkern?, vertelt Charlotte Gentenaar, educator bij het museum. De kleurverschillen in de boorkern en de lengte ervan vallen meteen op en spreken mensen aan. We laten bezoekers langs die boorkern terug in de tijd stappen.In de zaal Grondig Speuren van het Universiteitsmuseum Utrecht (UMU) ligt een replica van een boorkern, een stuk bodem van de Middellandse Zee dat naar boven is gehaald met een boring. In de zeven meter lange boorkern zie je een dwarsdoorsnede van de sedimentafzettingen in de bodem van de afgelopen 200.000 jaar, als de jaarringen van een boom.

Paleoklimatoloog Luc: “Wij onderzoekers kijken naar van alles: kleurverschillen, korrelgrootteveranderingen, mineralen, fossielen van organismen, plantjes, pollen, sporen, en foraminiferen (eencelligen met een uitwendig kalkskelet, red.). Dat geeft informatie waarmee je een reconstructie kunt maken van de verandering van het klimaat door de tijd heen.

Charlotte: We willen de inhoud van Luc’s onderzoek laten zien, maar vooral ook de onderzoeksmethode die hij toepast, het leggen van verbanden. Wat zegt dat nou, die donkere en lichtere lagen in de boorkern? Luc vult aan: En waarom komen ze elke keer weer terug? Je wilt laten zien dat het een patroon is. Charlotte legt uit dat ze in het museum bij het ontwikkelen van een zaal veel tussentijds testen bij bezoekers. Hoe vinden ze het niveau? Vinden ze onze opdrachten leuk om te doen? Op basis van hun reacties en onze eigen observaties doen we aanpassingen. In het begin hebben we de boorkern getest met een regenpijp gevuld met zand. In de corona-tijd maakten mijn collega’s thuis een papieren prototype en vroegen mensen uit de buurt om langs te komen en erop te reageren. Soms moeten we harde keuzes maken. Bijvoorbeeld als we zien dat bezoekers afhaken omdat een opdracht te lang duurt. De reactie van de bezoekers laat ons zien wanneer het goed is. Luc: Wat ik bijvoorbeeld in het begin wilde doen was de relatie leggen naar ijstijden, de CO2-veranderingen ernaast zetten, dat gaat over dezelfde periode. Maar dat werd al snel te complex, dus toen zijn we steeds meer gaan vereenvoudigen. Hoe versimpel je informatie om de boodschap toch over te laten komen? Dat vond ik een enorme uitdaging. Dat had ik zelf nooit zo kunnen bedenken.

Laten we op expeditie gaan!

Charlotte knikt naar Luc: Luc kan heel bevlogen vertellen over zijn onderzoek. Dat inspireert ons hier in het museum al enorm. Vervolgens bevragen we hem om zelf goed grip te krijgen op de materie. Het onderzoek is ons uitgangspunt en daarbij bedenken we welk gedrag we willen zien en hoe we dat voor elkaar krijgen. Plezier vinden we bijvoorbeeld heel belangrijk, het avontuurlijke: laten we op expeditie gaan. Het UMU is een familie­ museum, dus willen we dat bezoekers samen aan de slag gaan en samen een ervaring delen, dat ze in gesprek gaan met elkaar: Wat zien we nu? Welke verbanden kunnen we leggen? Wat weten we nu? Luc vult aan: Als je studenten iets moet uitleggen zit je ook samen achter de microscoop. Je laat zien hoe je materiaal moet monsteren, hoe je grond moet wassen. Dat gaat allemaal in teamverband, ook met behulp van technici.

De reactie van de bezoekers laat ons zien wanneer het goed is

Verwondering

Het belangrijkste voor mij is dat er enige verwondering is, zegt Luc. Dat bezoekers die boorkern zien en zich realiseren dat er tijd in zit. Dat de fossielen in die boorkern ons iets vertellen over de omstandigheden waarin ze bewaard zijn gebleven, en dat dat met klimaat te maken heeft. Als we die boodschap mee kunnen geven, dan ben ik al happy. Zelf kan ik nooit meer normaal op vakantie, want elke rots vertelt mij wel een verhaal. Uiteindelijk wil ik mensen mee­ geven dat er overal verhalen in zitten die je kunt onderzoeken, ook in stenen.
Charlotte: Puzzelen past er ook heel erg bij, verbanden leggen tussen de verschillende stukjes, als ze daarover praten en over de verwondering als ze door de microscoop naar die kleine fossielen kijken. Kijk, dat is voor mij al zo normaal en triviaal…, lacht Luc. Als mensen die verwondering hebben die ik ooit ook had toen ik voor de eerste keer door een microscoop keek, dat vind ik zo leuk om te zien. Ik doe dat nog steeds met studenten. Ze mogen hun eigen monsters wassen en dan gaan we op zoek naar die foraminiferen. Eerst is het gewoon een klont modder. Na het wassen is die modder een beetje weg, en dan beginnen ze het te zien en hoor ik de verwondering … .” “…het is bijna goud zoeken vult Charlotte enthousiast aan. Weer dat avontuur. En wat ik zelf heel bijzonder vind, zegt ze tegen Luc, … is dat je ons liet zien dat zelfs de stand van de zon ten opzichte van de as van de aarde invloed heeft op het klimaat, en dat je zoiets groots kunt afezen aan zoiets kleins als de foraminiferen. Echt fantastisch. Luc knikt: …precies, dat zijn die patronen.

Ik wil dat mensen zich verwonderen

Hoe werkt wetenschap?

Waarom vindt Luc het belangrijk om hieraan mee te werken? Ik vind het belangrijk mensen te leren hoe het systeem Aarde werkt. Ik wil ze een idee geven hoe je dat onderzoek doet, meegeven dat wij ook steeds beter begrijpen hoe dat systeem werkt. En dat we ons niet baseren op een mening, maar op wetenschappelijk onderzoek als we daarover vertellen. Charlotte: Dat is precies wat we met ons museum voor ogen hebben: mensen begrip geven hoe wetenschap werkt, zodat ze dat op waarde kunnen schatten. Dat onderscheidt ons denk ik ook van andere musea. Wij laten niet alleen de resultaten van wetenschap zien, we gaan in op het proces. Als je nieuwsgierig bent en je hebt een vraag, hoe ga je dat dan onderzoeken? Hoe kom je tot een antwoord? Hoe pak je dat aan en wat zijn de verschillende methodes? Luc: Er zullen ook veel mensen zijn die met meer vragen weggaan dan ze binnenkwamen. Zo werkt onderzoek óók: het stimuleert om verder te onderzoeken. En dat is prima volgens Charlotte. We laten zien dat wetenschappers twijfelen, dat kennis niet altijd vaststaat. We laten zien dat er verandering zit in de manier van onderzoek doen vroeger en nu en dat we altijd door kunnen blijven onderzoeken.

We zien wetenschappers als deel van onze collectie

Aan het eind van het gesprek gaan we nog even naar de zaal waar de boorkern ligt. Luc heeft de zaal nog niet helemaal klaar gezien. Wat zijn die modellen van de foraminiferen mooi geworden! Hij wijst op de replica van de boorkern: Die replica is echt geweldig mooi gemaakt. Kijk, het apparaat waarmee we elementenanalyse doen laat een spoor achter, zelfs dat zit erin.Charlotte en Luc kijken allebei trots rond. Voor Charlotte is het museum een succes als de bezoekers in de rol van onderzoeker kruipen, zelf aan de slag gaan, ervaren en doen als de wetenschapper, vertelt ze. En als ze naast het bezoeken van de tentoonstellingen ook in onze programma’s hun eigen vragen onderzoeken. Dat kan bijvoorbeeld in workshops met wetenschappers. We zien dus ook de wetenschappers als deel van onze collectie. Ja,  beaamt Luc. Dat zijn we ook!

← Vorige artikel | Inhoudsopgave | Volgende artikel →