Balanceren tussen stress en energie in hoog-risico beroepen

Op het scherpst van de snede
J. Gouweloos, i.s.m. J. van Harten, prof. dr. R. Kleber, dr. M. van den Hoven, J. Jacobs, dr. K. Loyens en dr. H. te Brake

Professionals in hoog-risico beroepen (zoals politie, defensie, of andere functionarissen met een publieke taak zoals NS-medewerkers) zijn vaak gemotiveerd en betrokken, maar tegelijkertijd hebben juist zij verhoogd risico op het ontwikkelen van psychische klachten. Te denken valt daarbij aan ernstige werkstress en burn-out, maar ook aan depressie en PTSS (verbonden met de op het werk meegemaakt schokkende gebeurtenissen; Radley & Figley, 2007; Van der Ploeg & Kleber, 2003). Ze krijgen in hun werk niet enkel te maken met organisatorische stressoren (bijv. hoge werkdruk), maar ook met taakgerichte stressoren die als schokkend worden ervaren (agressie, confrontatie met menselijk leed of gelovlgen van ernstige ongelukken). Geregeld leidt dit laatst ook tot morele dilemma's waarvan bekend is dat ze zeer stressvol zijn voor professionals. Er wordt dan ook gesproken over morele nood (distress), morele perplexiteit of morele schade (injury; Jameton, 1993; Drescher et al. 2011). Het risico op werkgerelateerd psychopathologie is dus zeker aanwezig, maar wordt geregeld onderschat en zelfs genegeerd. Het onderhouden van de balans tussen stress en energie verdient dan ook juist bij hen grote aandacht.

In 2014 is een tool ontwikkeld voor zedenrechercheurs en kinderpornorechercheurs (de zelfscreener) die de individuele professional op een snelle en eenvoudige manier inzicht geeft in zijn/haar balans tussen stress en energiebronnen. Dit onderzoek heeft inzicht gegeven in hoe de individuele professional omgaat met stress en wat de voornaamste energiebronnen zijn (Gouweloos & Te Brake, 2014). Voor het optimaal functioneren van een zelfscreener is het echter van belang dat deze met aandacht voor organisatiecultuur en –context wordt geïmplementeerd. Hiervoor dient de kennis over individuele factoren aangevuld te worden met kennis over de organisatiecontext waarin de professional functioneert. Factoren zoals het werkklimaat, leiderschapsstijlen en ethiek zijn van invloed op het welzijn en de beroepsuitoefening van professionals, evenals de cultuurhistorische context van hoog-risico beroepsgroepen. Zo kunnen organisaties van hoog-risico beroepen een gesloten organisatiecultuur hebben die gekenmerkt wordt door machocultuur en cynisme (Loyens, 2013; Charman, 2013; Terpstra, 2014), wat niet altijd een positieve werking heeft op hoe individuen omgaan met stress of op het melden van incidenten en daaruit voorvloeiende moeilijkheden (Van der Torre et al., 2013; Terpstra & Schaap, 2013). Vaak vindt geen integratie plaats tussen kennis over het individuele psychische welzijn van professionals in hoog-risico beroepen en kennis over organisatie- en cultuurkenmerken die dit sterk kunnen beïnvloeden. Dit is nodig wanneer men het individueel welzijn en functioneren wil ondersteunen binnen complexe organisaties van hoog-risico beroepen. Het definitieve onderzoeksvoorstel ter indiening bij P&W en GAK heeft daarom de volgende doelen:
1) interdisciplinair (klinische psychologie, organisatiekunde en beroepsethiek) kennis opdoen over hoe de balans tussen energie en stress kan bijdragen aan positieve werkuitkomsten op individueel en organisatorisch niveau in hoog-risico beroepen;
2) bepalen wat noodzakelijke organisationele en individuele voorwaarden zijn om optimaal gebruik te kunnen maken van een zelfscreener tool;
3) een model met individuele en organisatorische factoren ontwikkelen die een rol spelen bij het balanceren tussen stress en energiebronnen gecontextualiseerd naar beroepsgroepen van hoog-risico (semi-)professionals.
Het uiteindelijke doel is dat hoog-risico beroepen een zelfscreener tool kunnen inzetten die individuele professionals inzicht geeft in de balans tussen stress en energie en daarmee hun welzijn en functioneren versterkt.

Meer over dit onderzoek is te lezen in: 'In gesprek met Juul Gouweloos'.