“Ik wil filosofische reflectie in beleidskeuzes en maatschappelijke debatten brengen”

Marcel Verweij is benoemd aan de Universiteit Utrecht tot hoogleraar Wijsgerige ethiek per 1 april. Met deze leerstoel onderzoekt hij hoe morele vraagstukken van nu betekenis kunnen hebben voor ethische theorievorming en vice versa. Zelf werkt Verweij vooral op het gebied van de ethiek van preventie en volksgezondheidszorgbeleid.

Een praktische kijk op wijsgerige ethiek

“Mijn visie op wijsgerige ethiek is dat die betekenisvol moet zijn voor praktische vragen in het persoonlijke of het professionele leven van burgers, beleidsmakers, zorgverleners en andere professionals. Dat is mooi en soms spannend werk. Tijdens de coronapandemie was het hard nodig. Samen met enkele collega’s in de medische ethiek schreef ik aan het protocol voor triage op de intensive care.”

Kritische, ethische analyse van beleid noodzakelijk en soms confronterend

“Ook in de vele publieke en politieke discussies over dwingende maatregelen heb ik geprobeerd om argumenten te analyseren en te verhelderen. Vaak in de hoop om polarisatie te voorkomen, maar in zo’n crisis is het bijna onvermijdelijk dat een kritische analyse van beleidsopties soms ook olie op het vuur gooit. Gelukkig hadden veel burgers, professionals en politici aandacht voor ethische reflectie.”

Ik zie mezelf als een bruggenbouwer tussen theorie en praktijk. Of eigenlijk is dat geen goede metafoor, want die twee zijn, als het goed is, met elkaar verweven. Daar zou geen brug tussen hoeven te bestaan.

De faculteit Geesteswetenschappen krijgt een hoogleraar die filosofische reflectie in professionele praktijken, beleidskeuzen en maatschappelijke debatten wil brengen, en dat ook echt ziet als de kern van het wetenschappelijke werk. Verweij ziet veel kansen: “De leerstoel maakt het mogelijk om die visie ook binnen de filosofie uit te dragen en te verwezenlijken.Ik zie mezelf vaak als een bruggenbouwer, en in dit geval gaat het ook om bruggen tussen theorie en praktijk. Of eigenlijk is dat geen goede metafoor, want die twee zijn, als het goed is, met elkaar verweven. Daar zou geen brug tussen hoeven te bestaan.”

Niet de theorie, maar de praktijk als uitgangspunt

Ethiek in de praktijk betekent niet dat je altijd redeneert vanuit een abstracte filosofische theorie, vindt Verweij. “Ik denk dat het juist vaak nodig is om de praktijk als uitgangspunt te nemen, veel aandacht te hebben voor de concrete context van een dilemma. Vervolgens onderzoek je de betekenis van begrippen als verantwoordelijkheid, solidariteit of en maak je ook de verbinding met meer omvattende ideeën van wat goed en juist is.”

“Wat voor morele waarde is solidariteit eigenlijk en is die alleen betekenisvol als we ons al solidair voelen? Of moeten we ook solidair zijn met mensen in nood met wie we ons minder verbonden voelen? Dat zijn belangrijke vragen in tijden van maatschappelijke polarisatie. Ze zijn heel relevant voor ons denken over de toekomst van het zorgstelsel, zeker nu de zorg zo onder druk staat.”

Ethische kijk op vaccineren in tijden van vaccinatietwijfel

Samen met rechtsfilosoof Roland Pierik schreef Verweij een boek over de regulering van vaccinatie in tijden van vaccinatietwijfel, dat dit jaar uitkomt. “Al voor de coronapandemie was er veel discussie of deelname aan vaccinatieprogramma’s vrijblijvend kan zijn. En tijdens de crisis ontplofte dat debat”, zag Verweij. “Maar wat betekent ‘vaccinatieplicht’ eigenlijk? Is zo’n plicht überhaupt denkbaar? En onder wat voor voorwaarden mag de overheid dwang of drang toepassen? In ons boek analyseren we de verschillende grondrechten die op dit gebied botsen.”

Geen wetenschapper kan om ethiek heen, maar voor ethici is contact met die andere wetenschappen net zo cruciaal.

“We laten zien wat voor overwegingen een rol zouden moeten spelen in een zorgvuldige afweging. De argumentatie is meer dan een wijsgerig-ethische analyse, uiteindelijk zijn allerlei epidemiologische en maatschappelijke factoren doorslaggevend.”

Utrecht heeft expertise op het gebied van praktisch toepasbaar ethisch onderzoek

“Het Ethiek Instituut is voor dit soort reflectie een perfecte plaats, vindt Verweij. “Er is hier heel veel expertise zowel op theoretisch vlak, als ook over maatschappelijke kwesties rond bijvoorbeeld klimaatverandering, sociaal-economische ongelijkheid, gezondheidszorg, en de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.”

“En juist hier in Utrecht is het mogelijk om met studenten filosofie, toegepaste ethiek, kunstmatige intelligentie en Philosophy, Politics & Economics deze vraagstukken in de diepte te bestuderen. Ik kijk daarnaast uit naar samenwerking met het UMCU, en collega’s in andere faculteiten zoals sociale wetenschappen. Geen wetenschapper kan om ethiek heen, maar voor ethici is contact met die andere wetenschappen net zo cruciaal.”