“Muziek is geen extraatje, het is een eerste levensbehoefte”

Muziek en informatica zijn de twee liefdes van Anja Volk. Door die twee aan elkaar te verbinden, hoopt de hoogleraar Music Information Computing de fundamentele rol van muziek in ons leven te ontsluiten. Dinsdag 16 april hield ze haar inaugurele rede. Bijzonder aan haar oratie: mogelijk is ze de eerste hoogleraar die zingend de Aula verliet.

Ze had moeten praten als Brugman om te mogen afwijken van het protocol, want de regels rond oraties zijn strak en het is niet de bedoeling dat je zelf de muziek verzorgt. “Bij binnenkomst en bij het verlaten van de Aula speelt de organist een klassiek stuk, waar je als hoogleraar eigenlijk geen zeggenschap over hebt,” aldus Volk, die sinds 2006 verbonden is aan de Universiteit Utrecht. “Ik heb bij hoge uitzondering toestemming gekregen van de rector, omdat muziek de inhoud is van mijn vakgebied en ik echt het verbindende element van muziek wil aantonen.”

Volk koos voor het muziekstuk ‘Song Seven: Si Le Le’ van Bobby McFerrin, een artiest die erom bekend staat stukken te componeren waaraan iedereen makkelijk kan meedoen. “Het was eigenlijk een onderwijsdemonstratie, want ik doe dit nummer altijd met mijn studenten, die vaak geen muzikale achtergrond hebben. Het ritme is makkelijk mee te klappen door het publiek en vanuit daar hebben we het met het koor stukje voor stukje opgebouwd met verschillende melodielijnen en harmonieën. Ik had in mijn lezing al laten zien dat mijn onderzoeksgebied veel samenwerking vraagt. Het was magisch te ervaren hoe mooi en verbindend het is om vervolgens daadwerkelijk samen iets te creëren.”

De fundamentele rol van muziek

De demonstratie paste perfect bij de inhoud van Volks onderzoek: het ontsluiten van de fundamentele betekenis die muziek heeft in ons leven, ongeacht afkomst of vaardigheden. Dat doet Volk door haar twee liefdes te combineren: muziek en informatica. “Muziek is een eerste levensbehoefte. Het is niet een extraatje, het is cruciaal voor onze ontwikkeling en voor de samenleving. Muziek kan mensen verbinden, in beweging brengen, kracht geven, troosten en inspireren. Mijn onderzoeksgebied draait erom te begrijpen hoe muziek in elkaar steekt waardoor mensen deze ervaring hebben.”

Dankzij nieuwe technologieën zoals kunstmatige intelligentie zijn we steeds beter in staat de complexiteit van muziek te ontrafelen. Binnen haar jonge vakgroep Music Information Computing ontwikkelt Volk methodes om te ontrafelen hoe muziek is opgebouwd uit patronen, zoals melodie, harmonie en ritme. Die nieuwe kennis opent een wereld aan toepassingen op het gebied van muziektherapie, muziekonderwijs, gepersonaliseerde muziekaanbevelingen en cultureel erfgoed, aldus de hoogleraar.

Muziek kan mensen verbinden, kracht geven en inspireren. Kunstmatige intelligentie kan helpen begrijpen waardoor mensen deze ervaring hebben

Zo was Volk betrokken bij de ontwikkeling van een online zoekmachine voor Nederlandse volksliederen, in samenwerking met het Meertens Instituut. Dankzij een algoritme dat patronen herkent in melodie, kan de zoekmachine vergelijkbare muziekstukken opsporen in een catalogus van meer dan zevenduizend liederen uit 1950-1980.

Serious games

Het onderzoeksgebied van Volk is uitermate interdisciplinair. “We werken samen met muziektherapeuten, neurowetenschappers, psychologen en sociale wetenschappers. Maar ook binnen informatica komt er van alles samen: game design, software technologie, kunstmatige intelligentie, visualisaties en nog meer. In mijn ogen is Music Information Computing dé plek waar alles samenkomt: fundamenteel onderzoek op het gebied van algoritmes en software en de toepassing ervan op het modelleren van muzikale structuren en interactie.”

Volk heeft de afgelopen jaren vooral gewerkt aan toepassingen op het gebied van gezondheid, welzijn en inclusie. Zo ontwikkelt Volk binnen haar interdisciplinaire team serious games. Deze kunnen kinderen en volwassenen met autisme of ADHD helpen bij het reguleren van sensorische prikkels. Ook ontwikkelt ze muzikale computerspellen waarbij kinderen met en zonder visuele beperking samen kunnen spelen Volk: “Ik vind het belangrijk om met mijn kennis iets bij te dragen aan een inclusieve samenleving. Dat ik nu door het ontwikkelen van dergelijke methodes een context kan creëren waarin bijvoorbeeld blinde en ziende kinderen samen kunnen spelen - dat vind ik echt prachtig.”

Rolmodel

Die inclusie probeert Volk ook uit te dragen binnen haar onderzoeksgebied. “Ik kan me goed voorstellen dat er mensen zijn die denken dat een carrière in de wetenschap niet voor hen is weggelegd, omdat ze geen rolmodel hebben aan wie ze zich kunnen spiegelen. Mijn ideaalbeeld zou zijn dat niemand die psychologische drempel meer hoeft te voelen. Daarom besteed ik veel aandacht aan het inspireren van de volgende generatie onderzoekers, door veel samen te werken met studenten, te investeren in interdisciplinair onderwijs en bij te dragen aan het strategische thema Dynamics of Youth.” Ook heeft Volk een wereldwijd mentorprogramma opgericht voor mensen die werken op het snijvlak van muziek en informatica, een netwerk speciaal voor vrouwen in informatica, WICS, en de diversiteitscommissie voor het departement Informatica.

Voor Volk symboliseerde het koor, waarmee ze aan het einde van haar inaugurele rede het nummer inzette, perfect de samenwerking tussen mensen met een verschillende achtergrond. “Er zongen studenten, promovendi, alumni, universitair docenten en professoren en ook iemand van personeelszaken samen op een gedeeld ritme, ieder met hun eigen stem. Dat is voor mij academia op zijn best.”