Mantelzorgers zijn onmisbaar, maar beleid en regelgeving werken vaak belemmerend

De vergrijzing van de bevolking brengt maatschappelijke uitdagingen met zich mee, waaronder de personele en financiële houdbaarheid van ons zorgstelsel. Een van de oplossingen die de Nederlandse overheid voor ogen staat, is de inzet op (meer) familie- en mantelzorg. Dat is niet zonder problemen. Naast de vraag of familie voldoende aanwezig of beschikbaar is om zorg te verlenen, zijn er risico’s zoals overbelasting, nadelige financiële gevolgen of conflict in de familiesfeer. In haar promotieonderzoek heeft Femke de Kievit – verbonden aan het Utrecht Centre for European Research into Family Law (UCERF) – onderzocht in hoeverre beleid en regelgeving op het gebied van familiezorg in de praktijk aanwezige risico’s en obstakels voor mantelzorgers helpen voorkomen. “Ik zou de overheid graag willen aansporen om veel fundamenteler na te denken over de vraag hoe we familie- en mantelzorg zo goed mogelijk kunnen faciliteren, ondersteunen en beschermen”, zegt zij hierover in een recent interview. 

Met haar onderzoek heeft De Kievit in kaart gebracht hoe beleid en regelgeving in Nederland op het gebied van familiezorg zich door de jaren heen ontwikkeld hebben, hoe beleid en regelgeving er nu eruitzien en wat er aan beleid en regelgeving verbeterd kan worden, mede gelet op de bestaande risico’s en obstakels die in de praktijk voorkomen. Het geeft een goed overzicht van alle beleidsdoelen en verschillende regelingen over familie- en mantelzorg in uiteenlopende rechtsgebieden (zowel publiek- als privaatrecht). Haar focus lag primair bij de zorg van meerderjarige kinderen voor hun zorgbehoevende ouders (familiezorg), maar veel informatie is ook voor zorg binnen andere sociale relaties (mantelzorg) relevant. De verbeterpunten die zij identificeert kunnen helpen bij de ontwikkeling van beter en toekomstbestendig beleid en regelgeving op het gebied van familie- en mantelzorg.

Een van de dingen die ik zou veranderen is het verduidelijken van de rol van gemeenten op het gebied van mantelzorgondersteuning

Gemeenten hebben een inspanningsplicht om mantelzorgers te ondersteunen, maar hoe ze dat invullen is aan hen. In de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) staan namelijk geen harde minimumvoorwaarden, aldus De Kievit. Met uitzondering van de mantelzorgwaardering (jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers van hulpbehoevenden) zijn lokale overheden vrij om hun eigen voorzieningen aan te bieden. “Daardoor bestaat er binnen elke gemeente een verschillend aanbod aan ondersteunende voorzieningen voor mantelzorgers. Dat maakt dat het voor mantelzorgers zelf niet helder is wat zij precies wel en niet kunnen verwachten van hun lokale overheid, en zo kan het zijn dat het voorzieningenaanbod niet voor alle mantelzorgers gelijk is. Die onduidelijkheid en de verschillen tussen gemeenten zou ik willen veranderen. De beleidsvrijheid hoeft niet te verdwijnen, maar het opstellen van een meer centraal kader met minimumeisen lijkt mij een stap in de goede richting”, zegt zij hierover in een interview op Mr Online.

In artikelen in het Financieele Dagblad en Binnenlands Bestuur gaf De Kievit treffende voorbeelden van het versnipperde beleid en de ingewikkelde regelgeving. Zo is ‘respijtzorg’ (om mantelzorgers tijdelijk te ondersteunen) in sommige gemeenten wel, maar in andere niet beschikbaar, aangezien deze essentiële voorziening niet wettelijk verplicht is. Het feit dat speciale mantelzorgmakelaars in te huren zijn (à €70 per uur) om familie- en mantelzorgers wegwijs te maken in het woud aan regelingen, illustreert volgens haar goed de complexiteit van de mantelzorgpraktijk: “In beleid doet de overheid alsof er heel veel voor mantelzorgers geregeld is. Maar kijk je onder de streep naar afdwingbare rechten, dan valt dat tegen. De overheid benadrukt dat gemeenten hulp ‘kunnen’ bieden, maar als mantelzorger kan je niet met het wetboek in de hand concrete vormen van ondersteuning afdwingen.”