Kunnen de duizenden oorlogsmisdaden van de Russisch-Oekraïense oorlog worden berecht?

Op het moment kent de oorlog tussen Rusland en Oekraïne al meer dan honderdduizend mogelijke rechtszaken. Maar zullen die ooit plaatsvinden? Universitair docent Internationale geschiedenis Iva Vukušić is expert op het gebied van oorlogsmisdaden en strafrechtelijke aansprakelijkheid. Op basis van haar onderzoek naar de Joegoslavische oorlogen spreekt ze met de Oekraïense nieuwssite Babel over wat Oekraïne mogelijk kan verwachten van de toekomst.

Rechtszaken rondom oorlogsmisdaden Rusland-Oekraïne

Met al meer dan honderdduizend rechtszaken is het belangrijk dat Oekraïners zich realiseren dat er geen rechtssysteem is dat volledige gerechtigheid kan garanderen en alle criminelen kan straffen, zegt Vukušić. Niemand zal in staat zijn om zo’n groot aantal zaken te onderzoeken en ook historisch gezien is vervolging op zo’n grote schaal onmogelijk gebleken.

Het mist momenteel aan een tribunaal, legt Vukušić uit. De nationale rechtbanken en het Internationaal Strafhof hebben tot nu toe twee arrestatiebevelen uitgevaardigd en ze verwacht dat er uiteindelijk zaken tegen maximaal tien mensen kunnen worden aangespannen. “Als na tien jaar vijf tot tien procent van de zaken succesvol en eerlijk wordt afgehandeld, is dat een goed resultaat.”

Waarheidscommissie voor Oekraïense slachtoffers

Daarom is het goed om na te denken over alternatieven, vindt Vukušić, zoals een waarheidscommissie. Dit zou een manier zijn voor mensen om in het openbaar over hun ervaringen te praten en bovendien zijn ze belangrijk voor historici. “Het rapport van de Human Rights Watch over het onderzoek naar de gebeurtenissen in Marioepol is informatie die voor iedereen beschikbaar is,” legt ze uit, “waardoor de ruimte voor ontkenning kleiner wordt en je stellingen als ‘het is allemaal nep’ kunt bestrijden.”

Verder benadrukt Vukušić het belang van psychische hulp aan overlevenden, veteranen en voormalige krijgsgevangenen en het zoeken naar vermiste personen. “Het opnieuw opbouwen van je leven zal voor mensen belangrijker zijn dan het achter tralies zien verdwijnen van criminelen”, vertelt ze. “Er zijn geen magische manieren om de samenleving te genezen, maar het kan wel de pijn verzachten.”

Kan er een rechtszaak tegen Poetin komen?

“Er is altijd veel druk en roep om onderzoek en onmiddellijke veroordeling”, zegt Vukušić. “Maar dit is de verkeerde aanpak.” Ze legt uit dat het belangrijk is om genoeg tijd te nemen, omdat het moeilijk is om zaken te onderzoeken en bewijzen. “Het is makkelijker voor de verdediging om de zaak te laten klappen als de aanklager geen toegang heeft tot documenten en bezette gebieden. En de aanklager zal een puzzel moeten samenstellen uit kleine details – langzaam en consequent.”

Zeker als het gaat om spraakmakende rechtszaken zoals die tegen Poetin, benadrukt Vukušić. “Als mij wordt gevraagd hoe groot de kans is dat Poetin wordt gearresteerd, antwoord ik altijd dat die kans op dit moment niet heel groot is, maar dat is slechts de huidige situatie. Want alles verandert.”