In de Rotterdamse haven dreigen we ons eigen graf uit te baggeren

De gevolgen van het steeds verder uitdiepen van vaargeulen in de haven van Rotterdam zijn voorlopig groter dan die van zeespiegelstijging, stelt geograaf Jana Cox.

De haven van Rotterdam: een bruisende containerhaven waar elk jaar meer dan honderdduizend schepen in- en uitvaren om goederen en producten af te leveren; niet alleen voor Nederland, maar ook voor de rest van Europa. Om ervoor te zorgen dat schepen veilig door de vaargeulen in en rond Rotterdam kunnen varen, wordt het hele jaar door gebaggerd. Hierbij worden enorme hoeveelheden modder en zand verwijderd en in de Noordzee gedumpt.

Tussen 2000 en 2019 baggerden we jaarlijks genoeg om stadion De Kuip tot de rand toe te vullen. In 2085 baggeren we waarschijnlijk genoeg om het stadion om de maand te vullen.

Dit verlies van sediment wordt een ‘negatief sedimentbudget’ genoemd: de hoeveelheid sediment die het deltagebied verlaat is groter dan de hoeveelheid die het deltagebied binnenkomt. En dat sediment is nou juist waardevol materiaal voor oeverbescherming en een belangrijke bouwsteen om onze delta boven de stijgende zeespiegel te houden.

Grotere containerschepen

Nederlandse innovaties in baggertechnologie maken het mogelijk om steeds diepere vaargeulen te maken, en dat is nodig omdat containerschepen steeds groter worden. Recentelijk is de hoeveelheid bagger echter enorm toegenomen. Tussen 2000 en 2019 baggerden we jaarlijks genoeg sediment om voetbalstadion De Kuip tot de rand toe te vullen. In 2085 baggeren we waarschijnlijk genoeg om het stadion om de maand te vullen. Jaarlijks komt er sediment de havens binnen vanuit de Rijn, de Maas en de Noordzee. Vroeger werd het sediment gelijkmatig verdeeld over de delta. Daardoor bleven de vaargeulen stabiel. Maar door de bouw van de deltawerken zijn de water- en sedimentstromen veranderd, en raakte de aanslibbing meer geconcentreerd in de zeer diepe Nieuwe Waterweg en het havennetwerk rond Rotterdam. Hierdoor kregen andere takken van het systeem (waaronder het Haringvliet) een tekort aan sediment. Dit leidt tot veel problemen.

In de oevers en rivierbeddingen liggen kabels en tunnels, en waterkeringen en verstevigde oevers om Rotterdam en de omliggende steden te beschermen tegen waterschade en overstromingen. Sediment beschermt deze structuren op natuurlijke wijze tegen uitschuren van de bodem door snelstromend water. Nu belandt bijna al het sediment dat binnenkomt vanaf de rivieren en de Noordzee in de havens, waar het baggeren een dure en tijdrovende klus is.

Baggeren of biodiversiteit

Het zijn niet alleen de infrastructuur en de veiligheidsmaatregelen tegen overstromingen die gevaar lopen. Sediment is ook de belangrijkste bouwsteen in natuurgebieden (moerassen en uiterwaarden) tegen zeespiegelstijging. Zonder dit sediment verliezen veel planten-, vogel- en vissoorten hun leefgebied. Om concurrerend te blijven, moet de haven van Rotterdam grotere schepen kunnen opvangen, en dat zou kunnen betekenen dat er in de toekomst meer gebaggerd moet worden. Het baggeren overschaduwt volledig alle klimaateffecten die we gaan zien als het om sediment gaat, zoals extra aanvoer vanaf de kust.

Nederlanders lopen voorop in het grootschalig uitbaggeren van delta’s, maar de rest van de wereld volgt snel nu grote havens als Shanghai en Singapore Rotterdam inhalen als drukste haven. Zij volgen het voorbeeld van Rotterdam en verdiepen de vaargeulen; havens wereldwijd willen het meest efficiënt zijn, met zoveel mogelijk scheepsverkeer.

Klimaatverandering is een complex en moeilijk op te lossen probleem, maar baggeren is iets wat we kunnen beheersen. Daarvoor moeten we wel serieuze keuzes maken over onze prioriteiten. Er bestaan al oplossingen om dit probleem aan te pakken. Bijvoorbeeld door het gebaggerde sediment te hergebruiken en herplaatsen in risicogebieden die gevaar lopen. Of de grootste schepen alleen op de tweede Maasvlakte laten aanmeren. Dit is iets waar de regio Rotterdam dringend werk van moet maken, anders wordt niet het klimaat onze ondergang, maar onze keuze om ons eigen graf uit te baggeren.

Correctie (10 december 2021): aanvankelijk werd vermeld dat miljoenen schepen jaarlijks de Rotterdamse haven in- en uitvaren. Dat is gecorrigeerd, aangezien de haven in 2020 120.722 scheepsbezoeken telde.