Wielerkoorts in Nederland: ambities en opbrengsten van de Vuelta

In augustus 2022 werden de eerste etappes van de wielerronde van Spanje, La Vuelta, in Utrecht en Noord-Brabant verreden. Vier dagen lang heerste de wielerkoorts, zeker in de steden en provincies die verantwoordelijk waren voor de organisatie. Wat waren de ambities en wat heeft ‘La Vuelta Holanda’ opgeleverd? In opdracht van de organisatie heeft de Universiteit Utrecht een evaluatieonderzoek gedaan naar de economische en maatschappelijke opbrengsten. De onderzoekers analyseerden ook de manier waarop de verschillende publieke en private partners hebben samengewerkt. ‘Er is heel strak op de begroting gekoerst en ze hebben zich gehouden aan de afspraken die vooraf zijn gemaakt,’ aldus projectleider Maarten van Bottenburg.

Volgens Maarten van Bottenburg heeft de organisatie zich bijzonder goed gehouden aan de gemaakte (begrotings)afspraken: De kritiek zou kunnen zijn dat er daardoor kansen zijn gemist. Maar de organisatie werkt in een omgeving die zowel belang hecht aan een sluitende begroting als het realiseren van maatschappelijke waarde. De druk vanuit de gemeenteraden en provinciale staten bood tegenwicht tegen de neiging om alles uit de kast te halen - wat bij grote sportevenementen in het verleden dikwijls tot tekorten heeft geleid. Bezoekers van La Vuelta Holanda en inwoners van de organiserende steden waarderen zo’n evenement zeer, maar niet tegen elke prijs.

De Vuelta in Nederland kon door de corona pandemie niet in 2020 maar wel in augustus 2022 plaatsvinden. Na de start op 19 augustus met de ploegentijdrit in Utrecht, verplaatste de wielerronde zich naar ’s-Hertogenbosch en Breda. Ondanks een turbulente maatschappelijke context (mogelijke protesten van boeren, klimaatactivisten en andere veiligheidsrisico’s), verliep het evenement in een veilige, positieve en feestelijke sfeer. Met naar schatting 957.700 toeschouwers was de publieke belangstelling boven verwachting groot, en bezoekers waardeerden het evenement hoog, met een 8,3.

Impuls aan duurzaamheid, gezond stedelijk leven, economische ontwikkeling en bestuurlijke en organisatorische samenwerking

We spraken met onderzoekers Maarten van Bottenburg (projectleider) en Chris Noij (onderzoeker) over de ambities en opbrengsten van La Vuelta Holanda. Zij maken daarbij graag onderscheid tussen de verschillende doelstellingen van de organisatie. Het ging er voor La Vuelta Holanda niet alleen om een goed en veilig georganiseerd sportevenement te realiseren, maar ook om een impuls te geven aan duurzaamheid, gezond stedelijk leven, economisch ontwikkeling en bestuurlijke en organisatorische samenwerking.

Die publiek-private samenwerking was een interessant experiment, zegt Maarten van Bottenburg. Zo’n complex evenement met zoveel partners organiseren, met zoveel gedeelde maar ook tegengestelde belangen. Hoe doe je dat? We hebben dat proces bijna drie jaar kunnen volgen. Ik ben ervan overtuigd dat hier een model is ontwikkeld dat toepasbaar is op andere activiteiten, waarin publieke en eventueel private partners met elkaar samenwerken, ook buiten de sport.

Strak gekoerst op de begroting

Over de totale economische impact had de projectorganisatie vooraf geen concrete doelstelling bepaald. Wel hebben de vijf publieke partners met elkaar de ambitie uitgesproken om met de start van de Spaanse wielerronde positieve economische effecten te realiseren in de vorm van extra bestedingen en promotie van de betrokken steden en regio’s. Die economische impact is tot stand gebracht.

De organisatiekosten van de projectorganisatie La Vuelta Holanda bedroegen € 15,3 miljoen waarvan 3,0 miljoen werd ingebracht door de rijksoverheid, 2,4 miljoen door de provincie Utrecht, 1,1 miljoen door de provincie Noord-Brabant, 2,4 miljoen door de gemeente Utrecht, 1,1 door Breda en 0,3 miljoen door ’s-Hertogenbosch. De private partners legden 5,1 miljoen in.

Dankzij filmopnames en fotomateriaal hebben de onderzoekers vastgesteld hoeveel publiek langs het parcours stond. Steekproeven met enquêtes onder de bezoekers verschaften hen daarnaast meer informatie over de woonplaats, de uitgaven die ze hebben gedaan en waar ze bijvoorbeeld hebben overnacht. Dat leverde een betrouwbaar inzicht op in de zogenaamde ‘additionele bestedingen’ – bestedingen die niet zouden zijn gedaan als de Vuelta niet was georganiseerd.

In de gemeente Utrecht zorgde het evenement voor 7,2 miljoen euro aan additionele bestedingen; in de gemeente Breda 1,1 miljoen euro; en in de gemeente ’s-Hertogenbosch 0,4 miljoen euro. De ploegenpresentatie en etappedagen hebben in de provincies Utrecht en Noord-Brabant in totaal naar schatting geleid tot 17,6 miljoen euro aan additionele bestedingen (inclusief de drie genoemde gemeenten).

(tekst gaat verder onder de foto)

De investeringen in de organisatie komen vooral van de overheden, zegt Van Bottenburg. Maar de bestedingen van de toeschouwers gaan niet terug naar de overheid. Het vaststellen van de economische opbrengst is dus niet eenvoudigweg een berekening van kosten en baten en het vaststellen van een winst. De hotels zaten lekker vol en voor de horeca en de toeristische sector was het echt een impuls. Je zou kunnen zeggen: dat zijn nu net de sectoren die zwaar hebben geleden onder corona.

Misschien zijn er kansen gemist op grotere maatschappelijke impact, maar dan hadden de gestelde kaders moeten worden opgerekt en daar bestond onvoldoende draagvlak voor.

Uit de gesprekken met alle organisatoren merk je dat er druk is van twee kanten: vanuit de gemeenteraden en provincies om de kosten te beperken en aan de andere kant, deels vanuit diezelfde overheden, maar ook vanuit maatschappelijke organisaties en partners, om zo groot mogelijke impact te genereren. Dat botst en schuurt de hele tijd. Er is heel strak op de begroting gekoerst en ze hebben zich gehouden aan de afspraken die vooraf zijn gemaakt. Misschien zijn er kansen gemist op grotere maatschappelijke impact, maar dan hadden de gestelde kaders moeten worden opgerekt en daar bestond onvoldoende draagvlak voor.

Je moet je ook goed realiseren wat het betekent om in een tijd van boerenprotesten, klimaatactivisten en de kans op aanslagen (die er altijd is) zo’n evenement – dwars door de openbare ruimte – te organiseren. Dat kost zoveel inspanningen, van hekwerk tot aanpassingen van het parcours tot veiligheid, dat is enorm. Bezoekers waardeerden overigens het gevoel van veiligheid gemiddeld hoog, met een 8,6.

Bovendien, vult Chris Noij hem aan: Vergeet ook niet dat je bij een wielerronde niet of nauwelijks inkomsten uit ticketverkoop hebt, in tegenstelling tot andere grote evenementen die onlangs plaatsvonden, zoals het Songfestival en de Grand Prix van Zandvoort.

Vaak ga je naar een feestje, soms organiseer je er een.

Men accentueert altijd graag de economische kosten en baten, zegt Van Bottenburg, of overdrijft andere maatschappelijke effecten; mensen gaan door zo’n evenement niet meer fietsen bijvoorbeeld, weten we uit ander onderzoek. Maar je organiseert zo’n wielerwedstrijd niet om alleen een rondje te rijden. De organisatie in eigen land, provincie of stad creëert een gevoel van trots. Trots op prestaties in de sport, trots op de organisatie van zo’n groot evenement, trots op de bruisende stad waarin dat gebeurt.

Zeker na die corona pandemie bleek er behoefte aan evenementen. Dan moet je ook de kosten ervan willen dragen. Vaak ga je naar een feestje, soms organiseer je er een. De feestelijke sfeer en ambiance werd zelfs beoordeeld met een 8,7 door de bezoekers. Je moet het alleen niet te vaak doen want het organiseren van zo’n groot evenement heeft veel voeten in de aarde. Het is ook heel goed dat de gemeenteraden en provinciale staten zo bovenop de begroting hebben gezeten. Je hebt die tegendruk nodig, anders kunnen de kosten gemakkelijk uit de hand lopen.

Interessant model voor publiek-private samenwerking

Het evenement heeft volgens de onderzoekers aantoonbaar bijgedragen aan de bestuurlijke en organisatorische samenwerking tussen de betrokken provincies Utrecht en Noord-Brabant, en in het bijzonder de betrokken gemeenten Utrecht, ’s-Hertogenbosch en Breda. Op vele manieren zijn leerzame ervaringen opgedaan over het organiseren van een groot sportevenement met meerdere overheden en in een publiek-private samenwerking.

Door de publieke partners werd een projectorganisatie opgericht: Stichting La Vuelta Holanda. Vanuit de constructie van quasi inbesteding konden de publieke partners opdrachten en subsidies geven aan deze afgescheiden rechtspersoon en tegelijkertijd hierop toezicht houden. De stichting kreeg een onafhankelijk bestuur met externe bestuursleden, terwijl de bestuurlijke portefeuillehouders van de publieke partners in een stuurgroep plaatsnamen. Vanuit de stuurgroep bepaalden zij de financiële en inhoudelijke kaders van het evenement en konden zij op het resultaat en de doelstellingen sturen. Dit is een goed werkbaar organisatiemodel gebleken voor het organiseren van dit complexe evenement onder gezamenlijke verantwoordelijkheid van meerdere provinciale en gemeentelijke overheden.

Hoewel de eindverantwoordelijkheid voor de organisatie bij de publieke partners lag, heeft ook het bedrijfsleven aan het evenement bijgedragen. Verschillende private partners hebben in totaal 5,1 miljoen euro aan de organisatie van het evenement bijgedragen; ofwel 32 procent van de totale kosten, in de vorm van financiële bijdragen, menskracht of materieel.

Risico’s en kosten spreiden en je kennis delen

De gemeenten en provincies realiseren zich dat ze dit soort grote evenementen niet zonder elkaar kunnen organiseren, gaat Van Bottenburg verder. Je moet risico’s en kosten spreiden en je kennis delen. Door de samenwerking ontdekten de betrokken overheden bovendien hun verschillende manieren van besturen en organiseren, verschillende manier van verantwoording en druk van de achterban. Zo’n evenement is dan een kleine casus waarin je grotere vraagstukken van bestuurlijke en organisatorische samenwerking tussen publieke partners terugziet. De meeste gemeenten zijn te klein voor het organiseren een dergelijk omvangrijk evenement. Deze vorm van samenwerking biedt een voorbeeld hoe die gemeenten zoiets toch kunnen realiseren.

De groene karavaan

Tijdens het activatieprogramma en de etappedagen is op uiteenlopende wijze aandacht besteed aan gezonder en duurzamer leven. Ongeveer een derde van de deelnemers en bezoekers geeft aan zich hierdoor gestimuleerd te voelen om gezonder en duurzamer te leven. Een wereldprimeur was de Groene Karavaan – een emissieloze variant op de traditionele reclamekaravaan die voorafgaat aan de wedstrijd en langs het publiek rijdt. Een colonne van 28 stille auto’s met een duurzame boodschap, legt Chris Noij uit, het idee was goed, de uitvoering had misschien beter gekund.

Discussie op gang brengen

Het is een statement, bevestigt Maarten van Bottenburg, en iets om in de toekomst verder te ontwikkelen. Want het is natuurlijk absurd wat voor troep er door zo’n traditionele reclamekaravaan wordt verspreid. Het publiek deed er nu soms wat lacherig over, maar het kwam echt uit een goed hart.

De Groene Karavaan kan worden gezien als een voorzichtige stap in de verduurzaming van wielerrondes. Een meerderheid van de bezoekers van het evenement onderschrijft dat streven, maar ziet een interne tegenstrijdigheid tussen deze duurzaamheidsambitie en het starten van een Spaanse wielerronde in Nederland.

Kun je nog terug? Dat vind ik de waarde van het op gang brengen van de discussie. Naar mijn idee kun je niet meer onder die verantwoording uit, aldus Van Bottenburg.

(tekst gaat verder onder de foto)

Activatieprogramma: 100 dagen, 380 activiteiten

Ook een activatieprogramma maakte onderdeel uit van het evenement. Dit heeft een grotere omvang gekregen dan de organisatie zich ten doel had gesteld (381 gerealiseerde versus 200 beoogde activiteiten), maar trok minder deelnemers (60.913 gerealiseerd versus 100.000 beoogd) en bezoekers (318.969 gerealiseerd en 400.000 beoogd). De activiteiten waren verspreid over beide provincies en de deelnemers en bezoekers waardeerden ze gemiddeld met een 8,2. Van meerdere activaties is bekend dat zij geen eenmalige evenementen zijn maar langduriger geprogrammeerd gaan worden.

Niet een evenement van een paar dagen maar van honderd en een paar dagen

Het programma begon al honderd dagen voordat de wielerronde plaatsvond. Daarmee werd het evenement in feite verlengd, zegt Van Bottenburg. Je had op deze manier niet een evenement van een paar dagen maar van honderd en een paar dagen. Ook konden de publieke partners via dit programma het bewustzijn vergroten dat er een groot evenement aankwam. Bovendien droegen de deelnemende partijen aan het activatieprogramma ook zelf financieel bij aan die side events om hiermee maatschappelijke waarde te creëren. Veel activiteiten draaiden om inclusiviteit en sporten voor mensen met een beperking, zoals wandeltochten en dikke banden races.

Het ging overigens niet alleen om sport. Er was bijvoorbeeld ook een duidelijke culturele component. We weten uit eerder onderzoek dat de wielrennerij zich makkelijk laat verbinden met cultuur. Dat hebben we ook dit keer weer gezien. Sport- en cultuurorganisaties weten elkaar hierdoor makkelijker te vinden in het gezamenlijk organiseren, wat ook weer een ander publiek trekt Breda heeft bijvoorbeeld een uitwisselingsovereenkomst met het Prado museum in Madrid gesloten. Dat zou waarschijnlijk zonder La Vuelta Holanda niet tot stand zijn gekomen.

Trots

Uit het evaluatieonderzoek blijkt dat 86 % van de bezoekers van het wielerevenement trots is dat La Vuelta Holanda 2022 heeft plaatsgevonden. Een grote meerderheid is ook van mening dat dit evenement positief heeft bijgedragen aan het imago en de naamsbekendheid van de eigen stad of provincie en een gunstig effect heeft op de aantrekkingskracht ervan als toeristische bestemming.

Natuurlijk is er ook kritiek, bijvoorbeeld in Utrecht op de beperkte mogelijkheden om het parcours te overbruggen. En ook de communicatie met mensen die niet voor zo’n wielerronde komen, kan beter. Dat zijn wel aandachtspunten. Maar uit de bewonerspanels blijkt dat zelfs onder de mensen die niet naar de wedstrijd zijn gaan kijken, het grootste deel zich toch positief over het evenement uitlaat, aldus Van Bottenburg. Mensen hebben hier kennelijk behoefte aan.

Smeerolie om mensen en organisaties met elkaar te verbinden

Zo’n evenement vervult ook functies die de sportwedstrijd overstijgen. Het gezamenlijk organiseren van het evenement heeft bijvoorbeeld de contacten tussen de betrokken bestuurders geïntensiveerd. Bestuurders uit Breda, ’s-Hertogenbosch en Utrecht zijn daardoor ook op andere terreinen sneller met elkaar gaan schakelen. Tijdens het evenement vonden bovendien talrijke ontmoetingen plaats tussen lokale en landelijke bestuurders waarin over bredere vraagstukken van elkaar is geleerd, zoals rond publiek-private samenwerking en veiligheid, en waarin ‘en passant’ andere, urgente dossiers met elkaar zijn besproken. Grote sportevenementen functioneren zo als smeerolie om mensen en organisaties met elkaar te verbinden.

Onderzoeksteam

Dit onderzoek is uitgevoerd door Maarten van Bottenburg (projectleider), Chris Noij, Ineke Deelen en studenten van de opleiding Sportbeleid en Sportmanagement van het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met studenten van hogescholen in de provincie Noord-Brabant.

Meer informatie

Wilt u meer weten over dit onderzoek? Download dan de volledige onderzoeksrapporten of neem contact op met Maarten van Bottenburg (m.vanbottenburg@uu.nl) of Chris Noij (c.noij@uu.nl).

‘Koersen tussen ambitie en budget. Evaluatie van La Vuelta Holanda 2022’ (2022)

‘Het gaat om de weg ernaartoe. Evaluatie organisatorische legacy. La Vuelta Holanda 2020’ (2020)