Reeks ‘Ethische annotaties’

Met de reeks Ethische Annotaties maakt het Ethiek Instituut inzichten uit de wijsgerige ethiek over actuele kwesties toegankelijk voor een breed publiek van studenten, beleidsmakers, bedrijfsleiders, politici, journalisten, activisten, en andere burgers.

De Ethische Annotaties zijn beknopt en geven vaak enkel de resultaten van het onderzoek: wie meer diepgang zoekt, of alle redeneringen in detail wil begrijpen, verwijzen we graag naar de publicaties die achterin elke aflevering zijn opgenomen.

De Ethische Annotaties sluiten aan bij het onderzoek dat aan het Ethiek Instituut plaatsvindt. Ze verschijnen op onregelmatige basis.

In samenwerking met Public Cinema hebben we animaties gemaakt om enkele van deze annotaties op een nog toegankelijkere manier te introduceren. Zie hieronder voor animaties bij EA#2 (Morele verantwoordelijkheden tegenover vluchtelingen) en EA#4 (De publieke rol van bedrijven).

Deel 8: De waarde van publieke goederen

Bekijk Ethische Annotatie #8 De waarde van publieke goederen. Een filosofische analyse over de herijking van de overheid of download de pdf

In Nederland en daarbuiten speelt de overheid sinds het uitbreken van de pandemie weer een centralere rol in het leven van burgers. Tegelijkertijd wordt het functioneren van de overheid sterk bekritiseerd. Maar wat is eigenlijk de rol van de overheid en waarom is deze waardevol? In deze Ethische Annotatie analyseert dr. Maurits de Jongh de taakopvatting van de overheid in termen van de voorziening van publieke goederen. Aan de hand van drie centrale waarden – economische efficiëntie, sociale rechtvaardigheid, en democratische politiek – beargumenteert hij waarom de overheid de voorziening van publieke goederen moet garanderen en versterken.

Deel 7: De intelligente lockdown

Download Ethische Annotatie #7 De intelligente lockdown. Een ‘dashboard’ van drie dimensies in onze vrijheid

De ‘anderhalve-meter-samenleving’ is één grote beperking van de vrijheid, signaleert prof. dr. Rutger Claassen in deze Ethische Annotatie. Medio maart mochten we opeens niet meer naar onze ouders in het verzorgingshuis. Kerken, concertpodia en sportscholen sloten hun deuren en ouders moesten hun kinderen thuis lesgeven. Maar waren (en zijn) de inperkingen ook terecht? De term ‘intelligente lockdown’ waartoe premier Rutte heeft opgeroepen is soms smalend weggezet (‘zijn er dan ook domme lockdowns’?). Claassen geeft in deze annotatie filosofische verdieping en geeft de lezer negen criteria mee om de vraag ‘Hoe intelligent is de lockdown?’ te beantwoorden.

Deel 6: Het basisinkomen

Bekijk Ethische Annotatie #6: Het basisinkomen. Waarom zouden we dit (niet) willen? of download pdf

Het basisinkomen is een maandelijks inkomen dat de staat aan iedere burger van een land uitkeert. Het is een oud idee, dat weer in de publieke belangstelling staat. Hoe kunnen we op een systematische manier een oordeel vellen over de wenselijkheid van een basisinkomen voor Nederland? Prof. dr. Ingrid Robeyns wil met deze Ethische Annotatie de lezer beter uitrusten om zelf een oordeel te vormen over het basisinkomen. De annotatie biedt een overzicht van de belangrijkste waarden en morele principes binnen het debat over het basisinkomen. Daarnaast beargumenteert Robeyns dat we steeds naar het totaalpakket aan institutionele maatregelen moeten kijken en ook naar alternatieven. Zij pleit niet voor of tegen een basisinkomen, maar wel daarvoor dat we het debat op een grondige manier voeren.

Deel 5: De discussie over een ‘Voltooid-Leven’-Wet

Download Ethische Annotatie #5: De discussie over een ‘Voltooid-Leven’-Wet. Een ethische beschouwing over maatschappelijke voorwaarden en effecten

Moet de overheid via wetgeving het geven van hulp aan (oudere) mensen die hun leven ‘voltooid’ achten en het willen beëindigen, mogelijk maken en juridisch regelen? Het wetsvoorstel ‘Waardig Levenseinde’ van D66 kamerlid Pia Dijkstra dat deze vraag positief beantwoordt, is sterk omstreden. In deze Ethische Annotatie gaan we in op politieke achtergronden, tegenstellingen en knelpunten in het debat. Wat zijn de voorwaarden voor het ontwikkelen van de professionele levensbeëindigingspraktijk die het wetsvoorstel beoogt? En wat zijn de effecten die een institutionele en publieke regeling voor hulp bij zelfdoding van ouderen, kan hebben op de positie van ouderen in onze samenleving?

Deel 4: De publieke rol van bedrijven

Download Ethische Annotatie #4 (pdf): De publieke rol van bedrijven. Macht en verantwoording in een democratische rechtsstaat

Het handelen van bedrijven heeft een grote invloed op economie en samenleving. Zijn zij private, door winst gedreven organisaties, of hebben zij (ook) een publieke rol en verantwoordelijkheid? In deze Ethische Annotatie analyseren we de redenen om bedrijven als publieke instituties te zien, en wat hiervan de consequenties zijn. Een democratische rechtsstaat stelt grenzen en voorwaarden aan de macht van publieke instituties. Gelden die ook voor bedrijven?

Animatie: de publieke rol van bedrijven

Deel 3: Erfbelasting

Download Ethische Annotatie #3 (pdf): Overerving en erfbelasting: een ethische analyse

Gaat een hoge erfbelasting ten koste van onze welvaart omdat mensen minder gemotiveerd zouden zijn om hard te werken en te sparen? Of zorgt de praktijk van overerving voor ongelijke kansen omdat daardoor een kleine groep mensen vermogend blijft? In deze Ethische Annotatie analyseren we de verschillende redenen die relevant zijn voor de vraag of het overerven van vermogen en het heffen van belasting daarop rechtvaardig of onrechtvaardig is.

Deel 2: Vluchtelingen

Download Ethische Annotatie #2 (pdf): Morele verantwoordelijkheden tegenover vluchtelingen

Welke morele verantwoordelijkheden hebben we als Europese Unie tegenover vluchtelingen? Hoe moeten we de belangen van mensen die op de vlucht zijn afwegen tegen de belangen van de inwoners van landen die vluchtelingen opnemen? Het tweede deel van de Ethische Annotaties, oorspronkelijk verschenen in juli 2016 en in 2023 geüpdatet, geeft verdieping aan het huidige vluchtelingendebat door duidelijk te maken welk spectrum aan posities er in de ethische en politiek-filosofische literatuur te vinden is.

Morele verantwoordelijkheden tegenover vluchtelingen

Deel 1: Klimaatverandering

Download Ethische Annotatie #1 (pdf): Klimaatverandering als een ethische kwestie

Klimaatverandering beïnvloedt de levens van mensen wereldwijd. Dat brengt ethische vraagstukken met zich mee. Hoe verhoudt klimaatverandering zich bijvoorbeeld tot eigendomsrechten en mensenrechten? Wat is een deugdzame levenswijze als je rekening wilt houden met het klimaat? In het eerste deel van de Ethische annotaties, verschenen in december 2015, delen onderzoekers van het Ethiek Instituut de wetenschappelijke inzichten over klimaatverandering.