Bachelor Level Teaching

Niveau 2 cursus Gedragsbiologie
Leerstoelgroep Diergedrag en Cognitie, Kruytgebouw, 3e verdieping

Coördinator

mw. Dr. A.M. Schel, kamer O 303, tel. +31 302532832, e-mail: a.m.schel@uu.nl

Docenten

Prof. Dr. E.H.M.Sterck
Dr. A.M. Schel
Dr. J.J.M. Massen
Drs. K. Gielen
M.Sc. S. Waasdorp
en gastdocenten

Studiepunten

7.5 ECTS

Plaats in het curriculum

Periode 2 van het tweede jaar, timeslot B+C

Ingangseis

Inleiding in de Gedragsbiologie / Gedragsecologie

Studiepad

De cursus Gedragsbiologie is een integratieve benadering van de gedragsbiologie. Het is een vervolg op het onderdeel Gedragsbiologie/Gedrasgecologie in de 1e jaars cursussen Biologie van het dier en Evolutiebiologie. Gedragsbiologie kan ook een voorbereiding zijn op de 3e jaars niveau-3 cursus Cognitie en Gedrag. De cursus is complementair met de niveau 2 cursus Neurobiologie over neurale mechanismen van perceptie en gedrag. De cursus maakt deel uit van de studiepaden Dierwetenschappen, Biogeologie en Theoretische Biologie en Informatica. De cursus dient als voorbereiding op de Master Animal Biology en de Master Neuroscience.

Inhoud

Gedragsbiologie is de wetenschappelijke bestudering van het gedrag van dieren. Ruim veertig jaar geleden heeft de Nederlandse etholoog Niko Tinbergen de vier grote vragen in de gedragsbiologie gepostuleerd, te weten: evolutie, functie, ontwikkeling en causatie. De eerste twee vragen zou men kunnen omschrijven als vragen naar het waarom? van gedrag. Hieronder valt o.a. het deelgebied van de gedragsecologie. De laatste twee vragen betreffen het hoe? van gedrag, d.w.z de mechanismen die aan het gedrag ten grondslag liggen. Gedragsbiologie is de moderne versie van wat vroeger ethologie werd genoemd. Het is echter een veel breder vakgebied dan de traditionele ethologie, en omvat ook disciplines als cognitieve ethologie, neurobiologie van gedrag, en dieren-welzijn, die in de dagen van Lorenz en Tinbergen, de grondleggers van de ethologie, nog niet bestonden. In deze cursus zullen alle vier de vragen van Tinbergen aan bod komen. Door middel van hoorcolleges en werkcolleges zal een gedetailleerd beeld worden gegeven van de moderne gedragswetenschap, aan de hand van het zojuist verschenen boek 'The Behavior of Animals'. In de cursus zal niet alleen het belang van de vier vragen voor onderzoek naar gedrag worden aangegeven, maar zal ook worden besproken dat deze vragen onderscheiden moeten worden, waarbij de (on-)mogelijkheid van integratie van causatie en functie aan bod komt. Het theoretische deel van de cursus zal worden afgesloten met een schriftelijk tentamen.
In het 2e gedeelte van de cursus zullen de studenten in groepjes een onderzoeksvoorstel schrijven aan de hand van een opgegeven onderwerp dat betrekking heeft op een van de thema's van het boek. Er zal een soort 'VENI' aanvraag nagespreeld worden met een korte presentatie van het voorstel en een verdediging ervan. De verdediging zal gedaan worden door medestudenten die het voorstel gelezen hebben en van kritische vragen en opmerkingen hebben voorzien.

Leerdoelen

Na afloop van deze cursus kan de student:

• de neurobioologische principes van stimulus perceptie, structuren voor de zintuiglijke verwerking en resulterend motorisch gedrag beschrijven
• aangeven wat motivatie is en welke modellen motivatie beschrijven en welke factoren bij motivatie een rol spelen; verschillende motivationele systemen en hun interacties beschrijven
• aangeven welke biologische ritmes er zijn, hoe ze ontstaan en werken en wat de invloed ervan is op het gedrag
• aan de hand van auditieve perceptie bij de uil, cognitieve verwerking van leren bij de honingbij en motorische output van zang van vogels de neurale mechanismen van gedrag beschrijven
• aangeven wat het nature/nurture controverse inhoudt; aangeven wat imprinting is; de ontwikkeling van gedrag aan de hand van het van vogelzang kunnen beschrijven; de rol van hormonen en de ontwikkeling van de hersenen in de ontwikkeling van gedrag aangeven
• de verschillende soorten van leren beschrijven; de rol van het werkgeheugen en referentiegeheugen in het leerproces aangeven
• een beschrijving geven van de verschillende cognitieve vaardigheden van dieren zoals ruimtelijke representaties, representaties van aantallen; inzicht, gereedschapgebruik, sociale representaties met o.a theory of mind, social learning en taal
• aangeven wat de adaptieve functie is van gedrag; de verschillende modellen die adaptief gedrag kunnen verklaren beschrijven zoals optimaliteitsmodellen, speltheoretische modellen en ideale vrije distributie.
• aangeven wat communicatie is met de bijbehorende terminologie; verschillende vormen van communicatiesignalen en eigenschappen ervan beschrijven; aangeven de oorsprong van signalen; 'honest signals' uitleggen; aangeven de toepassing van communicatie en mogelijke tegengestelde belangen van zenders en ontvangers
• aangeven wat sexuele selectie is en de verschillende effecten van sexuele selectie beschrijven
• evolutie van gedrag uitleggen aan de hand van 'strong inference', phylogenie en coevolutie
• de factoren aangeven die een rol spelen in het ontstaan van sociale groepen; de verschillende vormen van samenwerking beschrijven; de mogelijke consequenties van groepsleven (zoals reproductive skew) beschrijven
• uitleggen wat dierenwelzijn is; toepassen van kennis van diergedrag op de opgroei en het hanteren van dieren in gevangenschap
• toepassen van diergedrag in de conservatiebiologie; de proximate mechanismen beschrijven die van belang zijn voor het begrijpen en het instand houden van onder stress staande populaties
• toepassen van verklaringen voor diergedrag en de evolutie van gedrag op het gedrag van mensen
• onderzoeksvoorstel schrijven aan de hand van een opgegeven onderwerp, presenteren en verdedigen

Kernvaardigheden

Toepassen kennis, Bibliotheekgebruik, Creativiteit en probleemoplossend vermogen, Schriftelijke rapportage Nederlands, Mondelinge rapportage Nederlands, Beargumenteren standpunten, Luisteren, Vragenstellen, Samenwerken en overleg, Omgaan met kritiek feedback.

Programma

-Week 1 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie): 
De studie van diergedrag (hfd.stuk 1*)
Stimulus perceptie (hfd.stuk 2)
Motivatie (hfd.stuk 3)

-Week 2 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie):
Communicatie (hfd.stuk 10)
Biologische ritmen (hfd.stuk 4)
Hersenen en gedrag (hfd.stuk 5)

-Week 3 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie):
Ontwikkeling van gedrag (hfd.stuk 6)
Leren en geheugen (hfd.stuk 7)
Dier en cognitie (hfd.stuk 8)

-Week 4 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie):
Functie van gedrag (hfd.stuk 9)
Evolutie van gedrag (hfd.stuk 13)
Sociale systemen (hfd.stuk 14)

-Week 5 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie):
Toegepast diergedrag en dierenwelzijn (hfd.stuk 15)

-Week 6 (Hoorcollege, werkcollege en zelfstudie):
Partnerkeus, paringssystemen en sexuele selectie; Polyandrie, sperma competitie en sexueel conflict (hfd.stuk 11 en 12)
Humaan gedrag als diergedrag (hfd.stuk 17)
Diergedrag en conservatiebiologie (hfd.stuk 16)

-Week 7 (Zelfstudie):
Tentamen

-Week 8 (Schrijven):
Opdracht 'Onderzoeksvoorstel'

-Week 9 (Schrijven):
Opdracht 'Onderzoeksvoorstel'

-Week 10 (Schrijven, presenteren, reviewen, verdedigen):
Opdracht 'Onderzoeksvoorstel'

Onderwijsvormen

De cursus omvat colleges,werkopdrachten/werkcolleges, zelfstudie. Daarnaast schrijven de studenten in groepjes een onderzoeksvoorstel aan de hand van een opgegeven onderwerp dat ook verdedigd moet worden tegen medestudenten die als reviewers optreden.

Beoordeling

De onderwerpen van de colleges en werkcolleges/werkopdrachten worden in een schriftelijke, theoretische eindtoets getoetst. Actieve deelname aan de opdracht 'Onderzoeksvoorstel' is verplicht. De opdracht 'Onderzoeksvoorstel' wordt beoordeeld aan de hand van het geschreven voorstel en presentatie (3/4) en van de review en interview van een onderzoeksvoorstel en werkhouding (1/4). Het eindcijfer van de cursus wordt pas vastgesteld nadat zowel de theoretische toets (2/3) als ook de opdracht (1/3), voldoende zijn.

Benodigdheden

The Behavior of Animals: Mechanisms, Function, and Evolution, Eds. Johan J. Bolhuis & Luc-Alain Giraldeau, Blackwell Publishing, Oxford, 2005, ISBN 0-631-23125-0

Coördinator

mw.dr. A.M. Schel (Anne Marijke)
Onderzoeksgroep Animal Behaviour and Cognition
Kruytgebouw, kamer O303
tel.: +31 302532832
e-mail: a.m.schel@uu.nl

Docenten

mw.dr. A.M. Schel, a.m.schel@uu.nl
dr.J.J.M.Massen, j.j.m.massen@uu.nl
M.Sc. S. Waasdorp, s.waasdorp@uu.nl

Capaciteit

max 36

Ingangseisen

De cursus Socio-Ecologie, Cognitie en gedrag en de cursus Voortgezette statistiek en R of cursussen met gelijkwaardige kennis en niveau. Een voldoende resultaat voor de cursus Biologie van dieren (B-B1DIER05) met dissectie is voor het volgen van deze cursus verplicht.

Studiepad

De cursus is een kerncursus in het studiepad Gedragsbiologie, die aansluit bij de track  Behavioural Ecology in de master Environmental Biology.

Leerdoelen

Deze cursus heeft tot doel:

• Leren van vaardigheden voor Gedragsonderzoek:
  • schrijven van het onderzoeksvoorstel met primaire literatuur
  • maken van een ethogram
  • leren gebruiken van het computerprogramma Boris voor het scoren van gedragingen
  • leren over verschillende observatiemethoden, zoals scan, focal, instantaan
  • gebruik van een camera en de analyse met behulp van het computerprogramma Boris bij ontwikkelen van observatiemethode en data verzameling
  • observeren
  • invoeren van data in Excel
  • data-analyse en statistiek

• Leren samenwerken in groepen:
  • binnen de groepen gelijke verdeling van taken met wisselende rol
  • onderling overleg tussen verschillende groepen met een voorzitter en notulist

• Leren rapporteren:
  • communicatie met dierenhouders/dierenverzorgers
  • bespreking met consultant
  • logboek bijhouden
  • peer review
  • power point presentatie

Vaardigheden

In deze cursus leer je zelfstandig vaardigheden zoals in de leerdoelen beschreven om gedragsonderzoek te kunnen doen, waarbij goede communicatie en afspraken met groepsleden, begeleiders en dierenhouders/dierenverzorgers  essentieel zijn.

Inhoud

Voor het onderzoeken van allerlei vraagstellingen op het gebied van gedrag zoals behandeld in de cursus Gedragsbiologie, Cognitie en gedrag en Socio-Ecologie, wordt gebruik gemaakt van gedragsobservaties. De cursus behandelt alle aspecten die met gedragsobservaties te maken hebben zoals beschreven bij de leerdoelen.

De cursus is gebaseerd op de autonomie, inzet en samenwerking van de studenten. Dat wil zeggen dat de studenten zich zelfstandig in groepen van 3 personen de vaardigheden eigen maken, waarna ze met 2 andere groepen die hetzelfde onderwerp hebben, de vaardigheden bespreken. In totaal zijn er 4 onderwerpen die uitgewerkt worden door 3 groepen van 3 studenten (36 studenten in totaal.) Tijdens de wekelijkse bespreking zal er een voorzitter en notulist zijn die rouleert, zodat iedereen een keer voorzitter en notulist zal zijn. Na deze bespreking zal het thema van die week besproken worden met de begeleider waarbij de notulisten van elk van de vier groepen het voortouw zullen nemen in de bespreking. De verschillende aspecten voor gedragsobservaties zullen in de logische volgorde van gedragsonderzoek tijdens de cursus aanbod komen. Tijdens de hele cursus zorgt elke groep voor het bijhouden van het logboek dat wekelijks met de notulen op Blackboard wordt geplaatst.

De cursus wordt afgesloten met een eindsymposium waarbij de resultaten van de vier onderwerpen gepresenteerd worden inclusief video.

Werkvormen

Studenten werken zelfstandig verschillende aspecten uit die met gedragsonderzoek te maken hebben. Tijdens de wekelijkse bijeenkomsten worden de uitgezochte  en uitgewerkte vaardigheden besproken met de begeleider van dat onderwerp. Aan het eind van de cursus zal het resultaat van het gedragsonderzoek gepresenteerd worden.

Toetsing

De eindpresentatie zal voor 30% bijdragen aan het eindcijfer (groepscijfer). De research proposal zal 25% van het eindcijfer zijn (groepscijfer). Het logboek van elke groep draagt 10% bij aan het eindcijfer van de groep. Het verslag van de notulist wordt beoordeeld en is 10% van het eindcijfer (individueel cijfer). De studenten beoordelen elkaar ten aanzien van inzet en samenwerking (met argumentatie) en telt als 15% van het eindcijfer (individueel cijfer).

Studiemateriaal

Reader Gedragsobservaties

Coördinator

dhr dr J.J.M. Massen (Jorg)
Onderzoeksgroep Diergedrag en Cognitie
Kruytgebouw, kamer O304
tel.: 030-253 5403
e-mail:j.j.m.massen@uu.nl

Docenten

dr. J.J.M. Massen
prof.dr. E.H.M.Sterck, e.h.m.sterck@uu.nl
Dr. E.J.C. van Leeuwen, e.j.c.vanleeuwen@uu.nl
dr. A.M.Schel, a.m.schel@uu.nl
dr. D. Bhattacharjee, d.bhattacharjee@uu.nl
M.Sc. S. Waasdorp, s.waasdorp@uu.nl

Capaciteit

max 60

Ingangseisen

Cursussen Gedragsbiologie, Evolutie 2 en de cursus Voortgezette statistiek en R of statistiek cursussen van gelijkwaardig niveau. Een voldoende resultaat voor de cursus Biologie van dieren (B-B1DIER05 of DIERHK) is voor het volgen van deze cursus verplicht.

Studiepad

Deze cursus is een kerncursus in het studieadviespad Gedragsbiologie en een vervolg op de cursus Gedragsbiologie en sluit aan bij de track Behavioural Ecology in de master Environmental Biologie. Deze cursus is verplicht voor het masterprogramma Behavioural Ecology.

Leerdoelen

Na afloop van het theoretische deel van deze cursus kan je:

• de evolutie van socialiteit en de verschillende sociale systemen beschrijven en beredeneren
• de verschillende sociale strategieën beschrijven en aspecten van socialiteit zoals prosocialiteit, empathie en sociale intelligentie uitleggen en toepassen
• de sociale mechanismen, zoals coördinatie van gedrag, winner-loser effect en zelforganisatie uitleggen en toepassen
• onderzoek naar de verschillende cognitieve capaciteiten van organismen uitleggen
• de biologische begrippen cognitieve ethologie, persoonlijkheid, evolution of mind en consciousness uitleggen en het onderzoek erover uitleggen en toepassen
• kritisch evalueren van methodes die cognitieve capaciteiten van dieren testen
• sociale relaties en meet-methodes kennen/ beschrijven, zoals dominantie, vriendschappen, sociale netwerk analyses
• Verder heeft de cursus ten doel het uitvoeren van een ministage waarin de empirische cyclus gevolgd wordt aan de hand van gedragsobservaties aan apen

Vaardigheden

• empirische cyclus uitvoeren vanaf onderzoeksvraag bedenken en hypothese formuleren tot verzamelen van observationele data en statistische toetsing
• schriftelijke rapportage: wetenschappelijk verslag (in het Engels), met gebruik van wetenschappelijke literatuur;  wetenschappelijke poster en poster presentatie
• peer review van de inleiding van het wetenschappelijke verslag

Inhoud

De cursus is een verdere verdieping van de niveau 2 cursus Gedragsbiologie.

Het thema van de cursus is cognitie en sociaal gedrag. Organismen kunnen leven in groepsformaties die variëren van eenvoudige aggregaties tot complexe geïndividualiseerde gemeenschappen met daaraan gerelateerd verschillende sociale strategieën en verschillende cognitieve vaardigheden waarbij ook persooonlijkheden een rol spelen. Er wordt ingegaan op de ultimate kant van socialiteit met de verschillende sociale strategieën en evolutionaire theorieën erover zoals game theoretische modellen; marketmodellen; optimalisatiemodellen; image scoring. Aan bod komen sociale mechanismen zoals coördinatie van gedrag, prosocialiteit, empathy en sociale intelligentie, conflict en conflicthantering (dominantie; verzoening) en zelforganisatie.

Tijdens het praktische deel van de cursus wordt een ministage gedaan met observationeel onderzoek aan Java-apen, waarbij de observaties plaats vinden bij het BPRC te Rijswijk. De onderzoekscyclus wordt doorlopen met vraagstelling, verzameling van observationele data, data analyse aan de hand van Matman en sociale netwerkanalyses, statistische toetsing met R, schriftelijke verslaglegging en poster presentatie met een elevator pitch.

Werkvormen

Interactieve hoorcolleges, werkcolleges, onderzoek, verslag, peer-review, poster, elevator pitch, zelfstudie.

Toetsing

Actieve deelname aan de ministage en presentatieopdrachten is verplicht

• De onderwerpen van de colleges en werkcolleges worden in een theoretische schriftelijke eindtoets getoetst.
• Het verslag van de ministage en de poster worden afzonderlijk beoordeeld.

Het eindcijfer van de cursus is het gemiddelde van de theoretische toets (50%) en het praktische deel (50% met observatie (10%), verslag (50%), peer-review (15%), poster (25%)
Het eindcijfer kan alleen berekend worden als alle deelcijfers voldoende zijn.

Studiemateriaal

Reader Cognitie & Socio-ecologie, handouts en opdrachten van de colleges

Cursuscode

B-B3EMP19

Docenten

Docenten van: Biologie, Rechtsgeleerdheid en Sociale Wetenschappen, Universiteit Utrecht Cursusperiode: periode 3 (3 februari – 10 april 2020); contacturen op maandagmiddag; dinsdagmiddag; donderdagochtend; excursie op 5 maart naar het Pieter Baan Centrum

Inhoud

Empathie, oftewel inlevingsvermogen, speelt een centrale rol in veel facetten van ons sociaal-maatschappelijk leven. Begrip voor andermans gedachten en het delen van emoties werkt verbindend en brengt mensen bij elkaar. Misvattingen over de gevoelens van anderen kunnen problemen veroorzaken in de communicatie en al snel leiden tot conflict. Empathie is niet uniek menselijk. Primitieve vormen van empathie (imitatie) en hogere vormen van empathisch gedrag (helpen en troosten) zien we bijvoorbeeld ook bij chimpansees, olifanten en honden. Maar wat verstaan we precies onder empathie, wat is het belang en hoe is het te meten? In deze interdisciplinaire cursus rond het thema empathie gaan studenten biologie, rechten en sociale wetenschappen met elkaar in debat. Studenten benaderen dit soort vragen vanuit hun eigen discipline en maken kennis met de denk- en werkwijzen uit andere disciplines. Door intensieve samenwerking tussen studenten in de werkcolleges en in gezamenlijke onderzoeksplannen kunnen theoretische inzichten, methoden en onderzoekstechnieken uit de verschillende disciplines met elkaar worden vergeleken, gecontrasteerd en geïntegreerd tot innovatieve kennis en toegepast in interdisciplinair onderzoek.

Inschrijving

De inschrijving van deze cursus is open van 28 oktober – 24 november 2019

• Studenten Rechtsgeleerdheid en Sociale Wetenschappen kunnen zich inschrijven door een email te sturen naar: science.bio.ba@uu.nl
• Studenten Biologie kunnen zich op de gebruikelijke wijze inschrijven