Promotie: Het politiek leiderschap van minister-president Joop den Uyl

Op vrijdag 12 april 2024 om 12.15 uur verdedigt Willem Ouwehand zijn proefschrift ‘De smalle marge van het ambt. Het politiek leiderschap van minister-president Joop den Uyl’.

Hoewel het ruim vijftig jaar geleden is dat Joop den Uyl namens de Partij van de Arbeid aantrad als minister-president, blijft het samenspel van het premierschap, zijn politieke persoonlijkheid en de politieke jaren zeventig tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreken. In zijn proefschrift De smalle marge van het ambt brengt Willem Ouwehand dit fascinerende samenspel op verschillende wijzen in beeld en levert daarmee een bijdrage aan de kennis over Den Uyl, de kansen en belemmeringen van het ambt van de Nederlandse premier en de theorie van politiek leiderschap. 

De leiderschapsstijl van Joop den Uyl

Na een theoretische verkenning, biedt Ouwehand een analyse van de politieke omstandigheden in de jaren zeventig, en laat het de beperkte mogelijkheden voor het realiseren van de ambitieuze hervormingsagenda van het kabinet-Den Uyl (1973-1977) zien. Daarnaast geeft het proefschrift een profiel van de persoonlijkheid en leiderschapsstijl van Joop den Uyl, dat zich kenmerkt zich door een groot zelfvertrouwen, taakgerichtheid en bovenal de overtuiging politieke gebeurtenissen te kunnen beïnvloeden.

Den Uyls leiderschap staat vervolgens centraal in de analyse van twee complexe kwesties die de gemoederen destijds hevig bezighielden en ook nu nog in de publieke en politieke belangstelling staan: de onafhankelijkheid van Suriname en de ‘abortuskwestie’.

Dekolonisatie

In een eerste casestudie onderzoekt Ouwehand het proces naar de onafhankelijkheid van Suriname en het niet realiseren daarvan op de Nederlandse Antillen. Het laat zien hoe het leiderschap van Den Uyl vorm kreeg en het vervolgens in beide landen tot een andere uitkomst heeft geleid. Den Uyl verkeek zich vanwege zijn grote zelfvertrouwen schromelijk op de mogelijkheden dekolonisatie op de agenda van de Antilliaanse regering te zetten. Zijn beperkte aandacht voor relationele aspecten leidde daarbij tevens tot irritatie bij de Antilliaanse gesprekspartners.

De abortuskwestie

In een tweede casestudie beschrijft Ouwehand de wijze waarop de abortuskwestie Den Uyl politiek en persoonlijk in het nauw bracht en hoe minister van Justitie Dries van Agt zich met het credo ‘Ethisch Reveil’ kon profileren als politiek leider van het CDA. Vanaf begin jaren zeventig neemt het aantal abortussen in Nederland sterk toe, mede door de komst van speciale abortusklinieken.

Hoewel abortus strafrechtelijk verboden is, blijft vervolging achterwege. Maar met name de werkwijze van de Bloemenhovekliniek veroorzaakt spanningen in het kabinet. In deze kliniek worden namelijk vergevorderde zwangerschappen beëindigd. Minister van Justitie Dries van Agt tracht daartegen op te treden. Den Uyl stelt zich in deze kwestie afzijdig op omdat hij persoonlijk een andere opvatting had dan die van zijn partij. Hij treedt pas op de voorgrond als het voortbestaan van het kabinet wordt bedreigd door het handelen van Van Agt. 

De smalle marge van het ambt

De casestudies wijzen uit dat Den Uyl weliswaar impact had op de politieke gebeurtenissen, maar dat ook zíj́n leiderschap werd bepaald door de smalle marge van het ambt van minister-president in een coalitieregering - waarin andere kabinetsleden, de coalitiepartijen en zeker zijn eigen politieke partij medebepalend waren voor de mogelijkheden voor het leiderschap van een minister-president.

Willem Ouwehand is zelfstandig adviseur en als promovendus verbonden aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO).