Koen Sebregts promoveert op de vele r-en van het Nederlands

Er is geen spraakklank zo variabel en veranderlijk als de r. Bijna al die r'en in de wereldtalen komen in het Nederlands voor, van de getrilde tongpunt-r tot harde g-achtigen tot Gooise r. In het proefschrift dat hij op 7 januari verdedigt, beschrijft Koen Sebregts de hedendaagse r-variatie in grote steden van Nederland en Vlaanderen: wie gebruikt welke r? Daarnaast onderzocht hij waar al die r-variaties vandaan komen en of veranderingen in de r-uitspraak te voorspellen zijn.

Allemaal een andere r

Het verraste Sebregts dat er nog meer variatie is in het r-gebruik van de Nederlands dan hij dacht. "Vrijwel geen enkele spreker van het Nederlands heeft maar één r," stelt de taalwetenschapper. Er zijn niet alleen grote verschillen tussen sprekers uit verschillende steden en tussen ouderen en jongeren, maar ook tussen mannen en vrouwen.

Verder concludeert Sebregts dat de zogenaamde Gooise r aan een onstuitbare opmars bezig is in Nederland (maar nog niet in Vlaanderen). Toch is er niet één type Gooise r. Als eerste in zijn vakgebied gebruikte Sebregts echografie (zoals bekend uit de medische wereld) om Nederlandse spraak te onderzoeken. Daaruit bleek dat er twee totaal verschillende manieren zijn waarop mensen de Gooise r produceren.

Herkennen en reproduceren van verschillende r'en

De meer theoretische conclusies die Sebregts trekt gaan over de vraag hoe luisteraars omgaan met de variatie in het gebruik van de r. Bepaalde theorieën stellen dat mensen wel de variatie wel horen, maar deze niet opslaan; ze filteren de variatie in feite weg. Sebregts betoogt echter dat mensen de variatie die ze horen juist wel opslaan en daarom zelf ook weer variatie (re)produceren. Tenslotte concludeert de promovendus dat we uitspraakvariatie moeten zien als een fase in een doorlopend proces van geleidelijke veranderingen, en dat deze veranderingen deels te voorspellen zijn.

Een r die Sebregts niet kan doorgronden is die van presentator Matthijs van Nieuwkerk. "Die vreemde rolle r van hem ("De wereld draait doorrrrr!" - red) kan ik ook met mijn theorie niet verklaren," aldus de taalwetenschapper.