“Help, ik mag deze leeuw niet woest noemen!”
Kinderboekenschrijver Lotte Stegeman en gedragsbioloog Claudia Vinke van de Gedragskliniek voor Dieren van de Universiteit Utrecht werken innig samen. Dat levert Stegeman ideeën en kennis op die ze verwerkt in haar verhalen. Voor Vinke is het een prachtige manier om kinderen te bereiken met haar expertise over diergedrag en te laten zien hoe wetenschap werkt.
Geïrriteerde leeuwen, bange honden of walgende wormen? Toen Lotte Stegeman besloot een kinderboek over emoties bij dieren te schrijven, schakelde ze meteen de hulp in van gedragsbioloog Claudia Vinke. Die kende ze al uit interviews in het populair-wetenschappelijke tijdschrift Quest. Het leidde tot het boek ‘Ik voel ik voel wat jij niet ziet’ en dat beviel zo goed dat er een vervolg komt. Rond de zomer verschijnt ‘Slimmer dan je denkt – over snuggere mieren, briljante gordeldieren en een hengst die aan hoofdrekenen deed’.
De lezer leert niet alleen over dieren, maar ook over wetenschap
Meer dan meelezen
Een kinderboek over emoties bij dieren bestond drie jaar geleden nog niet. “Ik realiseerde me dat dit een pittig onderwerp is. Daarbij heb ik iemand nodig met de juiste expertise”, vertelt Stegeman. “Het gevaar van verkeerd ‘antropomorfiseren’ [toekennen van menselijke eigenschappen aan dieren, red.] ligt op de loer. Daar waakt Claudia voor.” “Ik controleer alles: of het klopt met de laatste stand van de wetenschap en vakinhoudelijk”, zegt de gedragsbioloog. Maar de samenwerking tussen de twee gaat verder dan enkel teksten controleren. “Ik begin met inlezen, in boeken, wetenschappelijke artikelen en wat er allemaal nog meer te vinden is. Dan maak ik een opzet en die deel ik met Claudia, die me voorziet van een reeks ideeën”, legt Stegeman uit. “Kijk eens naar dit dier, of heb je aan deze onderzoeker gedacht, schrijf ik er dan onder”, voegt Vinke toe.
Woeste of geïrriteerde leeuw
Voor beide kinderboeken sprak Stegeman naast Vinke ook met andere wetenschappers en biologen. Ook zij kregen de teksten te lezen én leverden feedback. “Ik weet niet of je deze leeuw als woest mag bestempelen”, schreef een van de wetenschappers. Meteen mailde Stegeman naar Vinke: “Help! Ik mag deze leeuw niet woest noemen!” Die stuurde haar daarop een waslijst aan informatie, grafieken en tabellen. “Het was bijna een proefschrift over waarom je die leeuw op zijn minst geïrriteerd mocht noemen”, vertelt de kinderboekenschrijver lachend.
Je kunt niet zeggen dat een worm walgt, maar je kunt die vraag wel aansnijden
“Het moet natuurlijk wel kloppen”, vindt Vinke. “We zijn eerlijk over wat wetenschap kan brengen en waar onderzoekers nog niet over uit zijn.” “Ik heb geen enkel probleem met termen als ‘misschien’ en ‘waarschijnlijk’”, voegt Stegeman toe. Vinke: “De lezer leert niet alleen over dieren, maar ook over wetenschap. Lotte weet dat als geen ander te verwoorden.”
Van dier naar kind
“Hilarisch dat ik zelfs een worm mocht noemen in het boek”, gniffelt Stegeman. “Je kunt niet zeggen dat een worm walgt, maar je kunt die vraag wel aansnijden.” Dat doet de kinderboekenschrijver ook als ze met haar boek langs basisscholen gaat. “Wat gebeurt er als je een worm in een petrischaaltje naast een bacterie plaatst? Kruipt hij dan de andere kant op of duikt hij boven op die bacterie?”, geeft zij als voorbeeld. “Het eerste blijkt meestal het geval. Maar betekent dit dat de worm walgt? Dat er geen eenduidig antwoord is, vinden kinderen helemaal niet erg.”
Zwerfhond Gaia, uit het boek ‘Ik voel ik voel wat jij niet voelt’, komt altijd aan bod in de klas. Doodsbang kwam de hond op consult bij Vinke. “Illustrator Mark Janssen heeft haar treffend getekend: met grote ogen en oren naar achteren”, zegt de gedragsbioloog. Stegeman: “Ik laat die afbeelding in alle klassen zien en vraag daarbij: ‘Hoe denken jullie dat deze hond zich voelt? En hoe zou de rest van zijn lijf eruitzien? Waar worden jullie zélf eigenlijk bang van? De kinderen leren zo naar emoties van dieren te kijken, maar ook naar die van zichzelf.”
Kinderen leren naar emoties van dieren te kijken, maar ook naar die van zichzelf
Kinderboeken met een verhaal
In de boeken zit vaak een boodschap waaraan kinderen zelf iets kunnen hebben. Zo ook in het nieuwe boek, dat over intelligentie bij dieren gaat. “Ik zet vraagtekens bij de menselijke definitie van intelligentie. Waarom kijken we naar dieren vanuit onze eigen ideeën over wat intelligent is?”, vraagt Stegeman. Waarop Vinke antwoordt: “Hoe fijn is het voor kinderen om te lezen dat je niet enkel op reken- of taalgebied slim hoeft te zijn?”
Met haar boeken wil Stegeman de brug verkleinen tussen natuur, dier en kinderen. Vinke schaart zich achter dat doel. “Ik vind het belangrijk dat kennis over dieren bij kinderen terechtkomt. Daardoor hoop ik dat ze nog meer de noodzaak inzien van dieren goed verzorgen.” Normaal gesproken doet Vinke onderzoek en geeft ze les aan studenten Diergeneeskunde. “Door Lotte kunnen we een belangrijke andere doelgroep bereiken.”
Tipje van de sluier
Het eerste boek van Stegeman bleek een groot succes, er volgde snel een tweede druk. Binnenkort verschijnt ‘Ik voel ik voel wat jij niet ziet’ zelfs in het Duits, Zuid-Koreaans, Chinees en Turks. Gelukkig hoeven we ook niet lang te wachten op het vervolg: ‘Slimmer dan je denkt’. Rond deze zomer kunnen we volop leren over slimme dieren. Tipje van de sluier: de mier speelt een grote rol, reptielen komen aan bod en ook de hermelijn krijgt een schouderklopje voor zijn slimmigheid.