Kaarten en atlassen
De Universiteitsbibliotheek Utrecht beheert een aansprekende collectie kaarten en atlassen. De meest recente cartografische documenten bevinden zich in de Kaartenzaal op de zesde verdieping van de Universiteitsbibliotheek Uithof (ruimte 6.29). De oudere en minder geraadpleegde documenten worden bewaard in depots. Deze kaarten en atlassen zijn via Worldcat opvraagbaar en te raadplegen in de leeszaal Bijzondere Collecties. Het materiaal is niet te leen.
Zoeken in Worldcat
De kaarten en atlassen in het bezit van de Universiteitsbibliotheek Utrecht zijn voor het grootste gedeelte opgenomen in Worldcat. Hierin kunt u niet alleen zoeken naar de eigen Utrechtse cartografische documenten, maar ook naar kaartmateriaal van andere bibliotheken. Er bestaan meerdere manieren om via Worldcat te zoeken naar kaarten en atlassen:
- Gebruik zoektermen in de zoekbalk van het beginscherm. Een lijst met resultaten (titels) volgt. In de linkerkolom kunt u vervolgens bij 'Format' kiezen voor 'Map'. Voor een gedigitaliseerde kaart klikt u op 'eMap'.
- Wilt u weten wat er specifiek in de Universiteitsbibliotheek Utrecht aan kaartmateriaal aanwezig is? Kies dan bij 'Library' voor 'Utrecht University Library'. Zorg er daarbij voor dat het vinkje 'Group related editions' (onder 'Search Tools') uit staat. De zoekresultaten beperken zich vervolgens alleen tot het materiaal in de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Wilt u meer informatie over een titel? Klik dan op de titel en vervolgens op 'Description'.
- Wilt u weten wat er in Nederland aanwezig is? Kies dan bij 'Library' voor 'Libraries in The Netherlands'. Om te weten in welke bibliotheek een bepaalde titel zich bevindt, klik op de desbetreffende titel en vervolgens op 'Availability'.
- U kunt ook kiezen voor de optie 'Advanced Search' en vervolgens op dezelfde manier de zoekresultaten inperken.
Zoeken in de Kaartenzaal
In de Kaartenzaal bevindt zich een groot deel van de collectie cartografisch materiaal van 1900 en later datum: atlassen, reproducties, globes, plano (ongevouwen) kaarten, gevouwen kaarten, digitale kaarten en cd-roms. De meeste atlassen en reproducties staan in open opstelling en zijn regionaal geordend. U kunt in deze verzameling atlassen en reproducties dus op een snelle manier geografisch 'browsen'. In Worldcat zijn ook vrijwel alle moderne cartografische documenten ontsloten.
Het overige kaartmateriaal van ná 1900, zoals gevouwen en plano kaarten, bevindt zich grotendeels in de ladekasten en draaideurkasten in de Kaartenzaal. Deze cartografische documenten zijn in de catalogusbeschrijvingen te herkennen aan een plaatsingsnummer tussen haakjes achter het signatuur (Lk/Lds). Dit materiaal mag u niet zelf uit de kasten halen. Wend U hiervoor tot de bibliotheekmedewerkers. Zij geven de documenten desgewenst ter inzage.
Voor een volledig overzicht van de kaartencollectie kunt u ook de papieren klappers met korte titelbeschrijvingen (tot 2004) raadplegen. Deze klappers bevinden zich in een kast in kamer 6.28 van de Universiteitsbibliotheek Uithof. Op verzoek kunnen bibliotheekmedewerkers ze ter inzage geven.
Raadplegen in de Kaartenzaal
Het overgrote deel van de collectie kaarten van 1900 en later datum kunt u in de Kaartenzaal raadplegen. De meeste atlassen en reproducties staan in open opstelling en zijn regionaal geordend. Voor het overige materiaal van ná 1900, zoals gevouwen en plano kaarten, kunt u de bibliotheekmedewerkers om informatie vragen. Zij geven de kaarten desgewenst ter inzage.
Een steeds groter deel van de oude kaarten- en atlassencollectie wordt gedigitaliseerd en is onder andere via Worldcat online beschikbaar. Vanaf de computers in de Kaartenzaal heeft u bovendien toegang tot een grote collectie digitale en gedigitaliseerde kaarten, die regionaal ontsloten zijn via een Windows-mappenstructuur. Een handleiding is aanwezig.
Een erg handige site voor met name geografische data is het Geoplaza van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hier vindt u diverse digitale kaartensets, die vaak ook voor externe gebruikers toegankelijk zijn. Ook via de website Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) heeft u toegang tot veel ruimtelijke datasets, vervaardigd door uiteenlopende overheden.
Raadplegen in de Leeszaal Bijzondere Collecties
Kaartmateriaal van vóór 1900 en minder geraadpleegde moderne cartografische documenten kunt u inzien in de Leeszaal Bijzondere Collecties. Deze atlassen en kaarten zijn via Worldcat aan te vragen. Aangevraagd kaartmateriaal ligt zeven dagen voor u klaar bij de balie van de afdeling Bijzondere Collecties. Wilt u dat het materiaal langer voor u wordt vastgehouden? Overleg dan even met het baliepersoneel.Niet alle atlassen en kaarten zijn zonder meer in te zien. Speciale toestemming van een conservator is vereist voor raadpleging van materiaal dat zeer kwetsbaar of kostbaar is. Ook is het mogelijk dat bijzonder materiaal zich elders in bruikleen bevindt of wordt gerestaureerd.
Een steeds groter deel van de collectie kaarten van de Universiteitsbibliotheek Utrecht wordt gedigitaliseerd en is online beschikbaar. Deze documenten zijn daarmee 24/7 beschikbaar en zo uitstekend geschikt voor gebruik in onderwijs en onderzoek. Er zijn twee manieren om na te gaan of een werk digitaal beschikbaar is:
- Via Worldcat: vink na het invullen van de gewenste zoektermen 'Utrecht University Library' (onder 'Library') en 'Map' en 'eMap' (onder 'Format') aan. Wilt u verder zoeken naar ander gedigitaliseerd kaartmateriaal, dan vinkt u 'Keep selections for next search' (Onder 'Selected Filters') aan. U kunt vervolgens de door u gewenste zoektermen invullen, waarna het zoeken zich beperkt tot gedigitaliseerde kaarten in het bezit van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Let op: een deel van de gedigitaliseerde kaarten en atlassen heeft vooralsnog het format 'Downloadable archival material', maar hier wordt nog aan gewerkt.
Klik vervolgens op 'View now', 'View eBook' of 'Access online'. U komt op een website waar u het document kunt bestuderen. U kunt bladeren door boeken, atlassen en meerbladige handschriften en naar bepaalde pagina's gaan. Ook vindt u hier vaak wetenschappelijke commentaren op de documenten. Alle documenten, waaronder kaarten, kunt u met behulp van een viewer tot in detail bekijken. Overigens staat in Worldcat bij de beschrijving van het originele fysieke document ook steeds een link naar de gedigitaliseerde versie opgenomen; klik daarvoor op 'View now', 'View eBook' of 'Access online'. - Via de browser voor gedigitaliseerd materiaal van de Bijzondere Collecties: u kunt met Ctrl f(ind) op woorden uit de titel zoeken.
Een deel van het gedigitaliseerde kaartmateriaal is in samenhang bijeengebracht in diverse thematische digitale tentoonstellingen. Deze tentoonstellingen maken deel uit van de website Bijzondere Collecties. Hieronder vindt u de directe links naar de digitale tentoonstellingen:
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
 |
|
Met georefereren is het mogelijk om scans van oude kaarten op moderne kaarten of andere oude kaarten te leggen. De gegeorefereerde kaartlagen tonen op die manier veranderingen in de tijd. Daarnaast zijn de oude kaarten beter te analyseren en meer geschikt als wetenschappelijke bron. Bovendien worden de gegeorefereerde oude kaarten zichtbaar in geografische zoeksystemen.
De Universiteitsbibliotheek Utrecht wil met het georefereren haar collectie oude kaarten optimaal toegankelijk maken voor met name onderwijs en onderzoek. Op de website van de Bijzondere Collecties staat een georefereerpagina, waarin de voor crowdsourcing geschikte applicatie uitgelegd wordt. U hebt hier ook toegang tot de gegeorefereerde scans, onder andere via een zoekmachine waarin u kunt zoeken en filteren op bijvoorbeeld schaal en tijdsperiode. De gegeorefereerde kaarten worden projectsgewijs tevens doorgeplaatst en toegankelijk gemaakt in de wereldwijde database voor oude kaarten Old Maps Online.
Voor een totaalbeeld van de vele deelcollecties binnen de Utrechtse Bijzondere Collecties kunt u de website van het Digitaal Repertorium raadplegen. Dit Repertorium geeft een overzicht van en een inzicht in de thematische (deel)collecties van de Utrechtse Universiteitsbibliotheek, voor zover ze duidelijk als zelfstandige collectie getraceerd kunnen worden, doordat ze zijn bijeengeplaatst en/of apart zijn ontsloten via een eigen catalogus, inventaris of standlijst. Ze bestrijken vrijwel alle gebieden van wetenschap. Het gaat om handschriften, gedrukte werken en kaarten, historisch en recent materiaal. Het merendeel betreft de humaniora, vanouds de gebieden waar handschriften en gedrukte werken de belangrijkste bronnen vormen.